Premier China: hervormingen nodig

door buitenland redacteur Floris Harm

De Chinese premier Wen Jiabao heeft gezegd dat politieke en economische hervormingen hard nodig zijn. Gebeurt dat niet, dan wordt het een puinhoop in China.

Wen Jiabao wond er geen doekjes om tijdens zijn persconferentie ter afsluiting van de algemene zitting van China's parlement. Het was de laatste zitting van dit jaarlijkse Nationale Volkscongres, voordat vrijwel de hele top van de Chinese regering wordt vervangen.

Ook premier Wen Jiabao zal daarbij het veld ruimen. En misschien maakte dat vooruitzicht hem openhartiger dan ooit. Tijdens de 3-uur durende persconferentie sneed hij allerhande heikele onderwerpen aan, van de protesten in Tibet tot de gedaalde groeiverwachtingen voor de Chinese economie.

Culturele Revolutie

Via de economie kwam hij uit bij de politiek. De economische winst van de afgelopen jaren loopt gevaar, als Chinese geen "goede structurele politieke hervormingen" doorvoert, zo zei hij. Hij waarschuwde dat excessen zoals de Culturele Revolutie dan weer kop op kunnen steken.

China staat volgens waarnemers op een kruispunt. De economische toverformule waarmee China de afgelopen dertig jaar explosief groeide, lijkt te zijn uitgewerkt. China's exportprodukten zijn door stijgende salarissen minder concurrerend. Dat heeft voor een deel te maken met een kleinere arbeidsmarkt.

China moet de omschakeling maken van laagwaardige, arbeidsintensieve exportartikelen als speelgoed en textiel, naar hoogwaardige technologie waarvoor je minder mensen en grondstoffen nodig hebt.

Groei

Om de economische groei vast te houden moet de binnenlandse vraag worden aangewakkerd. Maar Chinezen houden het geld liever in hun zak met het oog op de toekomst. Een sociaal vangnet is er nog nauwelijks. Scholen huisvesting en ouderenzorg zijn peperduur. Dan denk je wel twee keer na voor je een nieuwe auto koopt.

Terwijl de Chinese economie dus een facelift nodig heeft, begint het ook op het sociaal-politieke vlak te schuiven. De Chinese bevolking is de laatste jaren een stuk mondiger geworden. Of liever: die mondigheid is via sociale media als Sina Weibo zichtbaar geworden. Een incident groeit al snel uit tot een sneeuwbal van commentaar. Het is zelden een roep om afschaffing van de Communistische Partij. Meestal gaat het over ontsporende treinen, een vervuilende fabriek die de regels aan zijn laars lapt of een kind dat is overreden. Maar steeds vaker moet - ook in China - de overheid reageren. Noem het een Chinese vorm van democratie.

Trend

"Ik geloof dat China's democratie zich stap voor stap zal ontwikkelen", voorspelde Wen. "Het valt niet tegen te houden."

Volgens China's premier wordt het tijd dat de overheid deze trend oppakt, voordat het te laat is: "Om problemen als ongelijke verdeling, het verlies van onze geloofwaardigheid en corruptie te kunnen oplossen, moeten we niet alleen economische, maar ook politieke hervormingen doorvoeren."

Jasmijn-revolutie

In reactie op een vraag, verwees Wen naar het Midden-Oosten. Hij zei dat het verlangen naar democratie door de Arabische leiders moet worden "gerespecteerd". Een opvallende uitspraak, als men bedenkt dat demonstranten een jaar geleden een Chinese "Jasmijn-revolutie" hoopten te ontketenen. Een piepklein groepje met een net zo minuscuul bosje bloemen in een winkelstraat in Peking, meer was het niet. Maar de reactie van het Chinese staatsapparaat was de ergste onderdrukking van dissidenten in jaren.

Tegen die achtergrond is het de vraag wat het gewicht is van Wen's uitspraken. Cynische waarnemers zien "Vadertje" Wen als de excuustruus van het Chinese regime: een lieve oude man die mag optreden wanneer er een schandaal of een aardbeving is, en altijd wel een verzoenend woord klaar heeft voor regeringshaviken uit Washington of Brussel. Ze wijzen er op dat Wen met een been in zijn pensioen staat, dus dan is het makkelijk roepen.

Machtsstrijd

Het is ook niet waarschijnlijk dat Wen's roep om politieke hervormingen zich direct in beleid vertaalt. In dit jaar van een machtswisseling, houdt iedereen - behalve Wen Jaibao - zich zoveel mogelijk op de vlakte. Het is onduidelijk welke koers Xi Jinping, die volgend jaar aantreedt als president, zal varen. Dat zal voor groot deel afhangen van de rest van het leiderschap. Deze acht kopstukken zullen pas in oktober op een congres van de Communistische Partij bekend worden. Een machtsstrijd is in volle gang. Tot het nieuwe leiderschap is aangetreden en een koers heeft uitgestippeld, vallen er geen politieke hervormingen te verwachten.