Protest bij tien jaar Guantánamo Bay

In steden in de Verenigde Staten en in Londen wordt vandaag gedemonstreerd tegen het voortbestaan van Guantánamo Bay. Het Amerikaanse gevangenenkamp op Cuba bestaat tien jaar; op 11 januari 2002 arriveerden de eerste verdachten.

De demonstranten roepen president Obama op zich te houden aan zijn belofte dat Guantánamo Bay binnen een jaar na zijn aantreden gesloten zou worden. Er zitten nog altijd 171 mannen vast.

Gevangenenprotest

Suleiman al-Nahdi wacht met tientallen andere gevangenen in een soort permanent voorportaal, vijf jaar nadat hij werd aangemerkt voor vrijlating uit Guantánamo Bay. "Ik vraag me af of de Amerikaanse regering ons hier voor eeuwig wil houden", schreef de 37-jarige Nahdi onlangs aan zijn advocaten.

Op Guantánamo zullen gevangenen vandaag sit-ins houden, spandoeken ophangen en hun maaltijden weigeren, zegt Ramzi Kassem, advocaat van zeven gevangenen, tegen persbureau AP. "Ze willen laten zien dat ze nog steeds de onrechtmatigheid van hun detentie verwerpen."

Obstakels

Critici zijn niet alleen boos omdat Guantánamo nog steeds open is. Ze zijn ook verbijsterd omdat Obama op 31 december een wet tekende, waardoor mensen voor onbepaalde tijd en zonder proces kunnen worden opgesloten in een militaire gevangenis. "Guantánamo zit nu verankerd in onze wet", zegt Andrea Prasow van Human Rights Watch.

Toch wil Obama Guantánamo nog steeds sluiten, zegt zijn perswoordvoerder Jay Carney. "Zijn belofte staat nog net zo overeind als tijdens zijn campagne. Het is een proces met obstakels die we allemaal kennen. We blijven eraan werken om die te verwijderen."

Een van die obstakels is dat weinig landen vrijgelaten gevangenen willen opnemen. Ook het Congres ligt om verschillende redenen dwars.

Hierdoor zitten er nu nog 171 gevangenen in Guantánamo. 36 wachten op hun proces wegens oorlogsmisdaden. 46 anderen worden door de VS als gevaarlijk beschouwd, maar kunnen niet worden aangeklaagd wegens gebrek aan bewijs. De regering wil er 32 vrijlaten, maar heeft dat nog niet gedaan vanwege bezwaren van het Congres. En 57 mannen uit Jemen, onder wie al-Nahdi, worden niet aangeklaagd maar ook niet vrijgelaten omdat hun land instabiel is.

Geïmproviseerde plek

Weinig mensen hadden verwacht dat Guantánamo de mijlpaal van tien jaar zou halen. De gevangenis op de Amerikaanse marinebasis op Cuba begon als een geïmproviseerde plek om mensen vast te houden die in het begin van de Afghanistan-oorlog waren opgepakt, een mix van hardcore al Qaida-leden en toevallige omstanders.

Al-Mahdi zit er ergens tussen in. Hij werd in 2002 gevangengenomen omdat hij aan een trainingskamp van al-Qaida in Afghanistan had deelgenomen, maar hij is niet beschuldigd van een specifieke aanval op Amerikaanse strijdkrachten. De militairen bestempelen hem als een onbeduidende moslimstrijder, die dus eigenlijk al had mogen vertrekken uit Guantánamo.

Uitwerpselen

De eerste gevangenen die met enkelkettingen, zwarte kappen en in oranje overalls werden binnengebracht in januari 2002, werden vastgehouden in cellen in de open lucht en ondervraagd in houten hutjes.

Vanaf het begin waren er spanningen. Gevangenen werden soms onderworpen aan wrede ondervragingen en slaaponthouding. Ze begonnen hongerstakingen, bonkten soms urenlang tegen hun celdeuren en gooiden uitwerpselen naar de bewakers.

In de volgende jaren bouwden de militairen een modern gevangeniscomplex, waar de gevangenen kabeltelevisie konden kijken en videogames konden spelen. Het aantal gevangenen groeide naar meer dan 700 eind 2003.

Hoewel Amerikaanse functionarissen alle beschuldigingen van fysieke mishandelingen ontkennen, werd de waarde van Guantánamo voor de regering na verloop van tijd overschaduwd door zijn slechte reputatie. Onder president Bush werden daarom al 537 gevangenen vrijgelaten.

Garantie

Maar onder president Obama begon het Congres te protesteren tegen deze vrijlatingen, omdat sommige vrijgelatenen weer waren teruggekeerd naar al-Qaida of de Taliban. De schattingen variëren, maar volgens de grootste schatting is 25 procent van de ex-Guantanamo-gevangenen op een of andere manier opnieuw betrokken bij een terreurorganisatie.

Het Congres eist nu van elke gevangene de garantie dat hij na zijn vrijlating geen bedreiging vormt; een garantie die niemand kan geven. Het afgelopen jaar is daardoor geen enkele gevangene meer vrijgelaten.

Ook verhindert het Congres de overplaatsing van gevangenen naar het Amerikaanse vasteland voor berechting. Dat is de belangrijkste reden waarom Guantánamo nog niet dicht is. Hierdoor zal onder andere de man die verdacht wordt als het brein achter de aanslagen van 11 september, Khalid Sheikh Mohammed, later dit jaar op Guantánamo terechtstaan.

Bovendien zijn voor gevangenen als al-Nahdi de juridische mogelijkheden om bezwaar aan te tekenen, verder ingeperkt. Hun advocaten beginnen er niet eens meer aan. Terwijl ze het hun cliënten nauwelijks kunnen uitleggen. "Hij zegt: 'Hoezo kan ik niet naar huis? Ik ben nooit aangeklaagd en zal nooit worden aangeklaagd?'", beschrijft al-Nahdi's advocaat de reactie van zijn cliënt. "En ik heb geen antwoord op die vragen."