'De klap van de crisis moet nog komen'
Door economieredacteur André Meinema
De financiële crisis van 2008 heeft na een kort herstel in 2011 een zwaar vervolg gekregen in de schuldencrisis. "Ik ben bang dat we het pad zijn ingeslagen van een jarenlange recessie", zegt oud-Robeco-topman, econoom en publicist Jaap van Duijn. Hij is somber over wat ons volgend jaar te wachten staat en gelooft niet dat de economie in de tweede helft van 2012 weer aantrekt, zoals het Centraal Plan Bureau denkt. "Het ziet er naar uit dat 2012 een slecht jaar wordt en 2013 mogelijk nog slechter."
De situatie lijkt sterk op die van de jaren 30 en begin jaren 80. Eind jaren 70 kregen we te maken met een nieuwe oliecrisis, die pas begin jaren 80 ontaardde in bedrijfssluitingen en massaontslagen. "De tweede crisis is altijd ernstiger dan de eerste, omdat dan alle reserves verbruikt zijn. Bedrijven en overheid gaan verzwakt de tweede ronde in. Tijdens de vorige recessie van 2008-2009 bleven veel banen gespaard, maar dat wordt nu wel anders. De klap moet nog komen, net als in begin jaren 80", stelt Van Duijn.
Oplopende kosten
Het meest opvallende in het voorbije jaar is het falen van Europese politieke leiders om ook maar tot een begin van een oplossing te komen, ondanks een aanhoudende reeks van topoverleggen. De focus ligt enkel op de tering naar de nering zetten en schulden afbetalen en nauwelijks op het aanpakken van de slechte concurrentiepositie van de probleemlanden, zegt hij. "Je kunt bezuinigen tot je een ons weegt maar je neemt het probleem niet weg. En dus etteren de problemen door. Het slechte nieuws van 2011 is dat het échte probleem niet is aangepakt."
Van Duijn is veel somberder dan begin dit jaar. "We hebben kansen laten wegglippen en daardoor wordt het schuldenprobleem elke week groter en de kosten om de eurozone te redden hoger."
De redding van Griekenland begon met een pakket van 110 miljard euro. Daar moet inmiddels in de tweede ronde minstens zoveel bij. Ierland en Portugal worden geholpen met samen 150 miljard euro. De Europese Centrale Bank heeft de rente al omlaag geschroefd naar 1 procent en voor ruim 200 miljard euro aan schuldpapieren van probleemlanden opgekocht. Deze week heeft de ECB voor bijna 500 miljard euro aan goedkope leningen aan banken verstrekt, naast de al lopende kredietlijnen van tientallen miljarden. "We naderen stilaan het omslagpunt dat het duurder is om euro te houden dan op te geven", meent Van Duijn.
Verschil van mening
Het probleem is ook dat economen en beleidsmakers nogal van mening verschillen over de aanpak en de oplossingen. Het debat gaat tussen 'gewone' economen, de kenners van de 'gewone' reële economie, en de monetaire economen, de kenners van de wereld van banken en financiële stromen. De eersten bepleiten een ferme aanpak van kwijtschelden van schuld en het gewoon uit de eurozone zetten van landen. De monetaire economen zijn huiveriger en vrezen een financiële en economische meltdown.
De afgelopen weken wordt het opbreken of uiteenvallen van de eurozone hardop als optie genoemd of door sommigen zelfs bepleit. Daarvoor was dit een taboe en onbespreekbaar. Van Duijn begrijpt die huiver. "De grote onbekende in dit radicale scenario is dat niemand weet wat er dan gebeurt, écht niemand. Er zijn wel voorbeelden van landen die hard gesaneerd werden, zoals IJsland, Mexico en Argentinë, maar die gevallen leveren maar een klein stukje kennis en ervaring op. Europa is een veel grotere en complexere monetaire en economische puzzel. Dus stellen we die radicale oplossing uit, uit angst en onzekerheid over de afloop."
Hoe los je het nu op?
Het grote probleem van een land als Griekenland is dat het domweg niet in staat is om de schulden weg te werken, hoe hard er ook bezuinigd wordt. "De Griekse economie krimpt, dus de schuld neemt toe. En dus kunnen de Grieken helemaal geen overschot realiseren en krijgen ze het huishoudboekje niet op orde. Voor herstel is een jarenlange economische groei nodig van minstens 5 procent en dat is volstrekt irreëel."
De vraag is ook hier hoeveel draagvlak er is voor de bezuinigingen en hoe reëel de ingeboekte hervormingen zijn. De Franse minister van buitenlandse zaken Alain Juppé waarschuwde deze maand zelfs voor oorlog als de schuldencrisis escaleert en niet wordt opgelost. "We hebben ons de afgelopen decennia wijsgemaakt dat het gevaar van conflict op het continent is verdwenen, maar daar ben ik niet zo zeker van", zei Juppé. Jaap van Duijn zou er niet van opkijken. "Als de politiek het niet oplost, dan is het aan de straat en de markt, naar sterke volksleiders om te grijpen naar de macht. Het is in het verleden gebeurd. In de jaren 30 in Duitsland maar ook en niet toevallig in die Zuid-Europese landen die nu in de problemen zitten. Spanje, Griekenland en Portugal zijn in het licht van de recente geschiedenis kwetsbare democratieën."