Mannen Congo dupe van buitenlandse hulp

Door buitenlandredacteur Esther Bootsma

Als man in Congo kun je maar beter niet worden beschuldigd van verkrachting. Je wordt tegenwoordig bijna automatisch veroordeeld, of je het nou gedaan hebt of niet. Dat stellen de filmmakers Ilse en Femke van Velzen in hun film 'Justice for Sale', die in première is gegaan op het IDFA.

Het komt volgens hen doordat buitenlandse hulp aan slachtoffers in Congo te ver is doorgeschoten. Hulporganisaties organiseren speciale verkrachtingstribunalen, waarbij de verdachten vrijwel kansloos zijn. Hierdoor draaien steeds meer mannen onschuldig voor jaren de gevangenis in.

Het is een opmerkelijke documentaire, omdat je zou verwachten dat deze juist zou gaan over de tienduizenden verkrachte vrouwen die de dupe zijn van de straffeloosheid in Congo. "Dat verhaal is nu wel bekend", zegt Ilse van Velzen. "Wij willen dingen belichten die minder bekend zijn."

Toen ze drie jaar geleden een verkrachtingstribunaal bijwoonden, waarbij meerdere militairen werden veroordeeld zonder sterk bewijs, besloten ze dat te gaan onderzoeken. "We hoorden van iedereen dat het een steeds groter probleem wordt."

Onschuldig

Hoofdpersoon in de film is Masamba, die tot tien jaar cel werd veroordeeld wegens verkrachting. Advocaat Claudine Tsonga denkt dat hij onschuldig is en reist in de film stad en land af om bewijzen te verzamelen van zijn onschuld. Ze is nu in Nederland voor de première van de film en voor een discussie vanavond met hulporganisaties.

"Ik wil benadrukken dat buitenlandse hulp belangrijk is en goed voor ons land. Maar we moeten goed in de gaten houden hoe die hulp precies wordt gegeven", zegt Tsonga. "Op welke manier de organisaties zich in de rechtspraak mengen. Want als een organisatie contact heeft met de rechters en tegelijkertijd de advocaten betaalt, is dat geen onafhankelijke rechtspraak."

Dreigtelefoontjes

Het is een voorbeeld van te ver doorgeslagen hulp, vinden Femke en Ilse van Velzen. "Seksueel geweld in Congo heeft de laatste jaren veel aandacht gekregen, bijvoorbeeld van mensen als Hillary Clinton. Er is veel geld voor beschikbaar. Organisaties als de American Bar Association organiseren nu mobiele verkrachtingstribunalen. In die tribunalen worden in een paar dagen tijd twintig zaken behandeld. Daarbij wordt voor de slachtoffers een sterke zaak opgebouwd, maar de verdachte krijgt pas vlak van tevoren een pro-deoadvocaat, die geen tijd en geld krijgt om de zaak goed te verdedigen."

De pro-deoadvocaat van Masamba beweert in de film dat rechters worden beïnvloed om iedere verdachte van verkrachting te veroordelen. Hulporganisaties zijn volgens hem bang zijn dat ze anders geen financiering meer krijgen. Hij beweert zelfs dat hij dreigtelefoontjes heeft gehad.

Volgens Tsonga zijn de verkrachtingstribunalen zo effectief dat mannen steeds vaker vals worden beschuldigd. "Als je ruzie hebt met iemand, kun je het beste zeggen dat hij iemand heeft verkracht. Dan heb je de meeste kans dat hij achter de tralies belandt."

Nederlandse hulp

De boodschap in de film is extra opmerkelijk omdat de filmmakers worden gesponsord door de Nederlandse hulporganisaties Cordaid en Stichting Vluchteling, die slachtoffers van geweld in Congo steunen. "Wij zijn niet geschrokken van de film", zegt een woordvoerder van Cordaid. "Het is een terecht punt dat ze aan de kaak stellen. De omvang van het probleem seksueel geweld in Congo is zo groot, dat de focus van de internationale gemeenschap op de slachtoffers is gericht. Maar als we dat rechtssysteem proberen te versterken, moeten we ook zorgen dat de rechtspositie van verdachten versterkt wordt."

Cordaid heeft daarom de film aan Congolese partners en politici laten zien en ondersteunt een voorlichtingscampagne, Tout Droit, om de Congolese bevolking te informeren over hun rechten. Hierbij zal 'Justice for Sale' ook worden gebruikt als voorlichtingsfilm. Net zoals de zussen Van Velzen deden met hun eerdere films over seksueel geweld, die in mobiele bioscopen door het land trokken.

"Wij vinden het heel belangrijk dat de organisaties dit soort werk blijven doen, want als zij zouden wegtrekken, betekent dat dat de Congolese bevolking is overgeleverd aan de Congolese staat en die geeft gewoon niks om zijn mensen", zegt Ilse van Velzen. "De organisaties moeten hun werk blijven doen, maar ze moeten wel kritisch blijven in het proces."