Genoeg macht om systeem te ontwrichten

Door redacteur Madelijne Daub

"Je verkoopt iets waarvan je wéét dat het geen waarde heeft", roept topman Sam Rogers (Kevin Spacey) tijdens een nachtelijke crisisvergadering tegen zijn hoogste baas in de film Margin Call. Maar de verzekeringsbank heeft ontdekt dat de formule waarmee wereldwijd miljarden belegd zijn, niet klopt. Een ramp voor het bedrijf.

En dus reageert de baas: "Luister. Er zijn drie manieren om in deze business geld te verdienen. Wees de eerste, wees de slimste of speel vals." Het bedrijf, dat veel weg heeft van Lehman Brothers, dumpt alle beleggingsproducten waarvan het net ontdekt heeft dat die geen cent meer waard zijn. De eerste grote dominosteen valt om. Met de mondiale crisis tot gevolg, weet de kijker.

Systeem ontwrichten

Margin Call draait vanaf donderdag in de bioscoop. Een interessante film voor mensen die inzicht willen krijgen in hoe er "bij vlagen" gehandeld wordt in financiële centra, zegt Jasper Blom. Hij promoveert vrijdag op de regulering van het wereldwijde financiële systeem. Maar: "Je leert er niet van hoe de crisis is ontstaan, of hoe hij opgelost kan worden."

"Het verhaal schetst een beeld van de mentaliteit en cultuur bij de grote investeringsbanken", zegt Valentijn van Nieuwenhuijzen, hoofd strategie bij ING Investment Management. "Je ziet dat doordat de financiële markt zo ontzettend is gegroeid in de aanloop naar 2008, dat een aantal handelaren zó machtig werd als groep dat ze het systeem konden ontwrichten."

Valsspelen

Volgens Blom zit het probleem in de spelregels. "De baas in de film zegt meteen: we spelen niet vals. Dat is zeker waar. Over het algemeen heeft men het spel volgens de regels gespeeld. Maar wat ik ook heb gezien in mijn eigen onderzoek is dat de regels worden vastgesteld in een vrij selecte groep, waarbij de banken heel sterk vertegenwoordigd zijn." Dat leidde er volgens hem toe dat de banken veel vrijheid kregen, zonder veel toezicht.

Waarschuwingen van buitenaf voor sommige praktijken raakten volgens Blom "ondergesneeuwd onder alle financiële techniek". Met een soort groepsdenken tot gevolg: de groep zoekt overeenstemming en eensgezindheid in plaats van feiten kritisch te overwegen. Ook in de film wordt naar die overeenstemming gestreefd.

Hoe ver mag een bedrijf gaan? Concurrentie op zich is volgens Van Nieuwenhuijzen zeker wenselijk. "Maar hier konden die individuele partijen heel grote risico's nemen. Dat is niet erg, een ratrace tussen bedrijven is goed. Maar een faillissement van een individuele partij zou niet moeten kunnen leiden tot het destabiliseren van de mondiale economie."

Handen schoonwassen

"We kunnen onszelf niet helpen, we reageren alleen maar", zegt topman Tuld in de film. Promovendus Blom: "Dat is niet waar. Dat blijkt heel duidelijk uit mijn onderzoek. Ze reageren inderdaad op de ontwikkelingen in de markt. Maar de manier waarop die markt functioneert, wordt voor een heel groot deel bepaald door banken die invloed kunnen uitoefenen op de regelgeving."

"Ik hoop dat mensen beseffen dat dat wel een heel makkelijke manier is om je handen schoon te wassen van de verantwoordelijkheid die je hebt als bank."