'Diensplig' op internet geen taboe meer
Door buitenlandredacteur Esther Bootsma
Bijna alle Zuid-Afrikaanse blanke mannen van boven de 35 hebben een verleden waar ze lang niet over konden praten. Hun diensplig. Hun ervaringen en trauma's van de strijd tegen het zwarte verzet waren de laatste twintig jaar eigenlijk onbespreekbaar. Door internet is dat taboe nu doorbroken. Op steeds meer websites en blogs kunnen blanke veteranen inmiddels hun frustraties kwijt. Hoe politiek incorrect ze soms ook zijn.
De Zuid-Afrikaanse historicus Gary Baines houdt vanmiddag in Leiden een lezing over de wildgroei aan Zuid-Afrikaanse websites waarop blanke veteranen hun ervaringen delen en foto's uitwisselen. "Sommigen schamen zich, maar de meesten voelen zich verraden", zegt Baines. "Ze vinden dat ze zich hebben opgeofferd, hun levens in gevaar hebben gebracht voor hun land, maar daar nooit enige dankbaarheid of erkenning voor hebben gekregen."
Tijdens de apartheid moest elke blanke jongeman twee jaar in dienst. Wie weigerde, ging zes jaar de gevangenis in. Meer dan 600.000 blanke mannen hebben tussen 1967 en 1994 deze diensplig vervuld. Ze vochten tegen zwarte communisten in Angola en Namibië, de zogeheten Grensoorlogen, maar werden later ook ingezet tegen de eigen bevolking in de townships.
Fout
"De algemene opvatting is natuurlijk dat de blanke soldaten fout zaten. Ze worden beschouwd als verliezers van een oorlog die onjuist en onrechtvaardig was", zegt Baines, onderzoeker aan de Rhodes Universiteit in Zuid-Afrika. Maar veel veteranen zien dat zelf anders. Ze zeggen niet alleen naïef 'We deden wat ons werd opgedragen', maar gaan een stap verder: Ze vinden dat juist zij de vreedzame overgang naar het democratische Zuid-Afrika hebben mogelijk gemaakt.
"Het vergt enige hersengymnastiek om hun redenering te volgen", zegt Baines. "Maar de veteranen vinden dat ze het rooiswart gevaar, het communisme aan hun landsgrenzen, net zo lang hebben tegengehouden tot de Sovjetunie instortte. Hierdoor werd Zuid-Afrika onder het ANC uiteindelijk een democratie en geen communistische satellietstaat. En daar willen ze erkenning voor."
Zelf vindt Baines het een onzintheorie, maar dat doet er niet toe, zegt hij. "Het is belangrijk dat hun stemmen worden gehoord. Bijna alle blanke mannen van boven de 35 worstelen met hun verleden. Sommigen hebben posttraumatische stress omdat ze in Angola voor hun ogen kameraden gedood zagen worden. Anderen hebben last van schuldgevoelens, omdat ze tegen hun wil het vuur moesten openen op demonstranten.
Memoires
Na bijna twintig jaar stilzwijgen is er nu veel meer aandacht voor, vooral voor de Grensoorlog. Er komen memoires van veteranen uit, documentaires, toneelstukken. "Maar niet iedereen kan goed schrijven en een uitgever vinden. Vandaar de bloei van websites. In cyberspace kan alles, daar is geen controle of censuur, daar ben je vrij."
Voorbeelden van populaire websites voor Zuid-Afrikaanse veteranen zijn: SA-soldier.com, warinangola.com, sabushwarsite en samagte. Ook de bekende Afrikaanse zanger Bok van Blerk heeft een speciale website gemaakt rond zijn lied Die Kaplyn (het front tussen Angola en Zuid-Afrika), waarop veel veteranen betreuren dat zij nooit erkenning krijgen.
Daar is so baie negatiewe dinge rondom hierdie oorlog, maar aan al die manne wat daar was en geveg het vir Volk en Vaderland: Dankie, schrijft Lourens op 11 maart
Dit was n vooreg om deel te wees van die bosoorlog. Die wat swak of lelik praat daarvan, was nie daar nie. Die leeuns wat gepraat word van daardie tyd maak my siek, schrijft Theuns Botha op 5 september.
Baines onderzoekt onder meer de motieven van de webmasters, analyseert hun blogs en verhalen en kijkt of de sites een platform zijn voor rechts-extremisten. "De meesten pretenderen neutraal te zijn, maar op sommige sites komt heus wel racistische taal en kritiek op het ANC voorbij. Toch willen de meeste sites vooral het oordeel bestrijden dat de veteranen aan de verkeerde kant van de geschiedenis zaten."
Baines werkt nu met Nederlands geld en hulp van Nederlandse onderzoekers en psychologen aan een project waarbij de verhalen van veteranen worden opgetekend. Daaruit moeten later concrete voorstellen komen voor Zuid-Afrikaanse hulpprogramma's voor blanke veteranen.
Hete aardappel
"Het is nogal een hete aardappel in Zuid-Afrika. Zo zijn er maar drie onderzoeken gedaan naar posttraumatische stress bij blanke veteranen. Terwijl er veel mannen lijden aan nachtmerries en flashbacks en slecht kunnen functioneren in werk en relaties. Je ziet nu op websites dat veteranen tips aan elkaar geven over traumaverwerking."
Het is hard nodig, denkt Baines. Het einde van een oorlog brengt een verplichting met zich mee om te herinneren. "Een veteranenparade? Haha, dat zie ik niet gauw gebeuren. Maar erkenning van de problemen is nodig om demonen te verdrijven. Uit de mensen zelf en uit de maatschappij."