9/11: het meest gefotografeerde nieuws ooit

Door redacteur Harrie van Veen in New York

11 september 2001 is zonder twijfel één van de meest gefotografeerde en gefilmde nieuwsgebeurtenissen ooit. Hoewel smartphones, YouTube, Flickr en Twitter destijds nog niet bestonden, waren duizenden mensen, gewone burgers op straat, al wel in staat om met de toen in zwang zijnde apparaten de ontstellende gebeurtenissen vast te leggen.

Eén van de eerste New Yorkers die besloot om wat extra's te doen met foto's van het World Trade Center was Michael Shulan. Hij bezat een leegstaand winkelpand op Prince Street in Soho, niet ver van het World Trade Center. Kort nadat het eerste vliegtuig was ingeslagen, hing hij wat oude foto's voor het raam als een soort eerbetoon aan de geraakte Twin Towers. Hij kon uiteraard nog niet weten dat ze anderhalf uur later beide op de grond zouden liggen.

Het waren maar wat simpele foto's, maar een vriend van Shulan, Charles Traub, een fotografie-docent op de School of Visual Arts, zag mogelijkheden: laat iedereen die foto's heeft gemaakt van de tragedie ze komen brengen, wij printen ze uit en hangen ze op, zodat iedereen ze kan bekijken. Al snel stroomden de beelden binnen, van professionele fotojournalisten, van reddingswerkers, van kinderen, van gewone New Yorkers, van iedereen die de aanslagen van dichtbij had meegemaakt en had vastgelegd. Het werd een uitgebreid caleidoscopisch overzicht van ooggetuigenervaringen.

Op 25 september, twee weken na de aanslagen, opende de tentoonstelling 'Here is New York', met tientallen foto's die gewoon aan de muur waren geplakt of waren opgehangen aan koorden. Het team dat de expositie runde, was inmiddels uitgebreid met wat studenten en vrijwilligers die hielpen bij het printen en ophangen van de foto's en die ook hielpen bij de verkoop: 25 dollar voor een print.

'Here is New York' werd een enorm succes. Al snel na de opening stonden er lange rijen voor de deur, die tot om de hoek liepen. Op het hoogtepunt van de tentoonstelling waren er dagelijks 3000 mensen langs de foto's gelopen. De tentoonstelling kreeg een fotoboek, met daarin een selectie 900 van de 5000 ingeleverde foto's. Ook maakte de expositie een tournee, naar Los Angeles, Chicago, Florida, daarna onder meer Londen en Berlijn.

Koude rillingen

Een deel van die 5000 foto's hangt dezer dagen opnieuw in verschillende expositieruimten in New York. Wie tien jaar later opnieuw naar de ooggetuigenfoto's kijkt, kijkt opnieuw recht in de ogen van de verbijsterde New Yorkers op straat.

Die gezichtsuitdrukkingen geven tien jaar later nog altijd koude rillingen. Natuurlijk, het was een terroristische aanval in de letterlijke zin van het woord. Maar het gevoel dat blijft hangen bij het zien van de foto's is iets anders: er overkomt ons een ramp en die ramp komt letterlijk uit de lucht vallen. Zo bezien had 9/11 ook net zo goed een aardbeving, een orkaan of een tsunami kunnen zijn, waarbij de Twin Towers het begaven. Het gevoel 'we worden aangevallen en we slaan terug' ontbreekt bijna volledig op al die ooggetuigenfoto's.

We zien vrouwen met wijd open gespreide ogen omhoog kijken, gewonde brandweermannen op de grond die wezenloos voor zich uit staren, een zakenman die met zijn koffer eenzaam door een straat vol stof wegloopt, een schooljongen met een rugzakje die wegrent.

Wat op een enkele foto na ook ontbreekt, is de roep om wraak op moslims of de islam. Waar in Nederland na de moord op Theo van Gogh in 2004 moskeeën en islamitische scholen het moesten ontgelden, zijn er op de foto's in de eerste dagen na de aanslag spandoeken te zien waarin wordt opgeroepen om 'mijn islamitische buren geen pijn te doen'. Ook zien we drie jonge New Yorkers met de tekst: 'Ons verdriet is geen oproep tot oorlog'.

En president Bush zei kort na de aanslagen al, om de wraakgevoelens jegens de islam de kop in te drukken: "The enemy of America is not our many Muslim friends". En inderdaad, moslims in Amerika zijn in de tien jaar na 9/11 relatief met rust gelaten.

Besproken exposities:

Here is New York: Revisited: nog tot en met 17 september; Westsde Gallery, 133-141 West 21 StreetRemembering 9/11: nog tot en met 1 april, New-York Historical Society, 170 Central Park West, at 77th StreetRemembering 9/11 at 195 Broadway: nog tot en met 18 september, 195 Broadway at Fulton