Goede Tijden, Slechte Tijden in Afrika
Door buitenlandredacteur Esther Bootsma
Terwijl op ontwikkelingshulp flink wordt bezuinigd, beginnen steeds meer Nederlanders een eigen hulpproject in Afrika, Azië of Zuid-Amerika. Er zijn al zo'n 10.000 particuliere initiatieven en dat aantal groeit nog steeds.
Filmmaker en schrijver Ton van der Lee maakte een boek over zijn eigen project in Mali, dat vandaag verschijnt. Het is een waargebeurde soap over een Afrikaans dorp, een soort 'Goede Tijden, Slechte Tijden' en tegelijk een handboek voor mensen die ook zo'n project willen beginnen.
Hip en stoer
Ton van der Lee antwoordt verbaasd op de vraag of hij, producent van films als Rock 'n Roll Junkie en Naar de Klote!, ineens een geitenwollensokkenman is geworden met zijn schooltje in Afrika. "Vroeger werd zoiets misschien soft gevonden, maar nu is het juist hip en stoer. Veel jongeren willen na hun eindexamen vrijwilligerswerk in Afrika doen."
Ontwikkelingswerker wil hij zichzelf niet noemen, liever ervaringsdeskundige. Met zijn boek probeert hij mensen te waarschuwen voor fouten, maar ze ook aan te moedigen. "Ik geloof erg in kleinschaligheid. Als iets te groot wordt, wordt het gauw onbeheersbaar en gaat al je energie op aan problemen. Daarom wil ik maar één dorp helpen. In de hoop dat andere Nederlanders zeggen: dan doen wij het volgende dorp."
Stress en materialisme
De explosieve groei van particuliere initiatieven komt volgens Van der Lee voort uit teleurstelling over verspilling van de gewone ontwikkelingshulp. "Mensen willen weten waar hun geld naartoe gaat. Bij kleine projecten is dat veel duidelijker. Dan gaat jouw 50 euro bijvoorbeeld naar een visnet, dat kun je zien op de website."
Ook het feit dat Nederlanders veel meer zijn gaan reizen, speelt volgens Van der Lee een rol. "Ze komen ergens en denken: jee, wat zijn die mensen arm, daar gaan we iets aan doen. Veel projecten zijn daardoor in vakantielanden als Kenia en India."
Bij Van der Lee zit Afrika inmiddels in zijn bloed. Vijftien jaar geleden had de filmmaker genoeg van de stress, files en het materialisme in Nederland. "Ik dacht: ik ga naar Afrika en verdwijn in het grote niets. Ik ga onder een boom de rest van mijn leven gelukkig zitten wezen."
Die boom en de nodige spirtualiteit vond hij in Solitaire, in de woestijn van Namibië. Maar zijn Hollandse ondernemersbloed bleef kriebelen en hij hielp de eigenaar van een benzinepomp met een camping. Een moeizaam avontuur, waar hij het boek 'Solitaire' over schreef, dat nu door Gerard Soeteman (Soldaat van Oranje, Zwartboek) wordt bewerkt tot filmscenario.
Paradijs
Na Namibië vertrok Van der Lee naar Mali. "Toen was mijn dorp Sanouna nog een soort paradijsje. Mensen vingen er vissen zo groot als mijn onderarm. Dat was een uurtje werk. Ze konden ervan eten en de rest van de vissen werd verkocht."
Maar nadat de schrijver na acht jaar terugkeerde naar Nederland, kreeg hij steeds somberder berichten uit Sanouna. "Er was een asfaltweg aangelegd, waardoor handelaren uit de hoofdstad met koelwagens kwamen. De rivier werd binnen korte tijd leeggevist, met als gevolg dat mijn vrienden en hun gezinnen te weinig te eten hadden."
Van der Lee besloot te helpen. "Afrika had mij zoveel gegeven. Het was tijd dat ik wat terugdeed." In zijn boek beschrijft hij alle stappen: hoe hij zijn stichting Sanouna oprichtte, donors zocht, de dorpelingen erbij betrok. Aanvankelijk zouden ze alleen een keuken bouwen om maaltijden voor de kinderen te koken. Maar er kwam steeds meer bij: een schooltje, een moestuin, een viskwekerij.
"De tijd van cadeautjes aan Afrika is voorbij, dat leidt tot hulpverslaving." De dorpelingen verdienen nu geld met de moestuin en viskwekerij, waarvan ze een deel in de stichting moeten stoppen. Dat loopt natuurlijk niet soepel. "De helft van de mensen heeft moeite met betalen. Net als elke Nederlander."
Valkuilen
Toch is Van der Lee tevreden. Ook hij is in valkuilen getrapt, maar er gaan ergere verhalen de ronde over particuliere initiatieven. Geld dat verdwijnt, schooltjes die niet worden gebouwd. Van der Lee geeft in zijn boek tips om de valkuilen te mijden, zoals 'werk vanuit de lokale context' , 'werk samen met lokale partners' en 'zorg voor een exit-strategie'. Zelf wil hij na vijf jaar het project overdragen aan de dorpelingen.
Het lijken voor de hand liggende tips, maar volgens hem maken mensen in hun enthousiasme veel fouten. Neem bijvoorbeeld de medicijnman die de grond van ons schooltje wilde zegenen. "Hij had vijftien euro nodig voor een dood paard, omdat hij op alle hoeken een paardenbot moest begraven. Als je denkt, ik koop voor dat geld liever schriftjes, dan verzeker ik je dat er nooit een kind over de drempel was gestapt."
'Kinderen in Afrika, het succes van particuliere hulpprojecten' van Ton van der Lee (Uitgeverij Balans. isbn 978 94 600 3346 9)