Nederlander maakt krant voor 9/11

Door redacteur Harrie van Veen in New York

"Even now, almost ten years later, I hold my breath when I see a plane disappear behind a tall building... and I exhale with relief when it reappears and continues along its route."

Dit zijn de begin- en eindzinnen van de speciale 'documentairekrant' Scar Tissue (litteken) van de Nederlandse fotograaf René Clement. Hij woont in New York en gaat de krant zondag uitdelen op Ground Zero, tijdens de tiende herdenking van de aanslagen van 11 september 2001. De krant wordt verspreid in een oplage van 10.000 en verschijnt zaterdag ook als speciale bijlage bij dagblad Trouw en de Belgische krant De Tijd.

De voorpagina van Scar Tissue toont een zwart-wit foto van een vliegtuig dat ogenschijnlijk een gebouw invliegt. In werkelijkheid is de foto genomen vanuit Clements eigen slaapkamer. De achterpagina laat hetzelfde vliegtuig zien als het achter een gebouw weer tevoorschijn is gekomen.

Littekens en angsten

Vliegtuigen die even achter gebouwen verdwijnen en een seconde later weer tevoorschijn komen. Het is een normaal verschijnsel in New York, maar niet meer voor Clement. "Het is één van de dingen die ik heb overgehouden aan 9/11, ik kijk dan automatisch of het toestel er weer achter vandaan komt", legt Clement uit in een koffiebar op de 40ste straat.

Zo is de krant die hij zondag met een aantal vrijwilligers gaat uitdelen, ook opgebouwd, vertelt hij. "Het vliegtuig dat langs vliegt en weer tevoorschijn komt. In de tussentijd kun je allerlei gedachten hebben over angsten, over littekens die je hebt overgehouden. Die zitten dan achter het gebouw, tussen de covers van dit blad. Ik wilde laten zien dat zo'n ramp niet zonder gevolgen is, zowel in New York, maar ook wereldwijd. 3000 mensen zijn op 9/11 gestorven, nog eens 1000 daarna aan de gevolgen van de stofwolk, maar wereldwijd in de oorlogen in Irak en Afghanistan zijn er honderdduizenden mensen gestorven."

'Daar sta je nu op'

Hij maakte 9/11 van dichtbij mee. Clement woonde op 11 september 2001 drie jaar in New York. Hij kwam met zijn camera aan op Ground Zero toen de torens al waren ingestort. Aanvankelijk had hij dat niet door. Hij was wel verbaasd over het vele puin en de weinige mensen op straat. Toen Clement een brandweerman eigenlijk vrij argeloos vroeg waarom hij de Twin Towers niet kon zien, antwoordde die: "Daar sta je nu op."

Angst voor nieuwe aanslagen hield Clement vervolgens nog lang in de greep. "In de eerste maanden was het heel erg. Toen ik op dag drie na 9/11 in de metro zat, was die helemaal uitgestorven. Ik dacht: als er nu nog een aanslag komt, dan zal het niet met een vliegtuig zijn, maar misschien is het een gifaanval op de metro. Ik voelde de rillingen over mijn lijf lopen. Je voelde je gewoon kwetsbaar."

"Uiteindelijk heb ik 9/11 goed kunnen verwerken, omdat ik er een jaar aan gewerkt heb met mijn fotografie. Af en toe denk ik er nog wel aan. Het was één van de meest negatief opwindende gebeurtenissen in mijn leven. Dat vergeet je nooit meer. De eerste drie dagen zijn een film die ik nog per minuut kan afspelen."

Gevoelig

Tien jaar later is Clement er nog steeds mee bezig, al moet zijn krant nu wel de afsluiting worden. Naast artikelen van redacteuren van Trouw bevat Scar Tissue een groot aantal foto's die Clement vooral het afgelopen jaar maakte. Het zijn zwart-wit foto's, sommige van de bouw van het nieuwe World Trade Center, sommige van een donker New York.

Een flink aantal heeft de grimmige sfeer gevangen die er heerste rond de vorige herdenking van 9/11. Toen waren er hevige protesten tegen de bouw van een moskee in de buurt van Ground Zero. Heiligschennis, vonden de betogers. Onder anderen Geert Wilders hield er een toespraak.

Clement was toen al bezig met zijn foto-project over tien jaar 9/11, maar de felheid van de betogingen tegen de moskee vond hij opvallend. "Voor het eerst kon je toen zien hoe groot de woede nog was, hoe gevoelig het nog steeds lag. De demonstraties waren niet echt groot, maximaal 10.000 mensen in een stad van acht miljoen, dus dat is niet echt veel. Toch bleek uit opiniepeilingen dat 70 procent van de New Yorkers tegen de moskee was. Toen kwam ik op het idee om het project Scar Tissue te noemen, de wonden waren nog niet geheeld."

Nadenken

Clement hoopt een discussie op gang te brengen over de vraag of alle maatregelen na 9/11 wel zo nodig waren. "Ik vind dat je na tien jaar best je eigen handelen mag bekijken om te zien of je op de goede weg bent. Er zijn zo veel dingen veranderd sinds 9/11, op het gebied van veiligheid, het visabeleid, de twee oorlogen waarin Amerika is verwikkeld, de houding ten opzichte van de islam. Heel veel maatregelen zijn genomen in een periode dat er paniek heerste."

"Het reizen per vliegtuig bijvoorbeeld is nog nooit zo onprettig geweest als tegenwoordig. Ik kan me nog herinneren dat mijn fotoapparatuur op de band lag, ik had mijn schoenen uit, ik had mijn riem uit, mijn broek zakte af en ik probeerde mijn camera te redden die bijna van de band afviel. Ik voelde me een vluchteling. Dat zijn natuurlijk kleine ongemakken. De grote ongemakken zijn de oorlogen waarin Amerika is verwikkeld, vooral Irak. Daar willen ze nu toch weer vier- tot vijfduizend militairen houden, dat is tegen de afspraak."

De vraag is of de Amerikanen zitten te wachten op een krant die wil aanzetten tot nadenken over de afgelopen tien jaar. Clement wacht het af: "Mensen hebben tijdens de herdenking tijd zat om de krant door te lezen. Misschien geeft het ze stof tot nadenken. Misschien denken ze: 'eindelijk iemand die met dingen komt die we normaal niet zien'. Misschien worden ze kwaad en denken ze: 'wie is die klootzak?'."