Cultuur VS even overgevoelig na 9/11

Door redacteur Lambert Teuwissen

In april 2002 begon de Amerikaanse koffieketen Starbucks een nieuwe campagne om een ijsdrankje aan de man te brengen. In het frisse gras staan twee overvolle bekers waar vlinders en een libelle omheen dansen. De scène roept veel associaties op: zomer, luieren en… 9/11.

De uitsnede van de foto leek inderdaad veel op de wereldberoemde beelden van ruim een half jaar eerder, die bij veel Amerikanen nog op het netvlies gebrand stonden. De langwerpige bekers stonden ineens voor de Twin Towers. De speelse libelle was net een aanstormend vliegtuig. En de slogan Collapse into Cool deed ook al geen goed.

Na vragen door de media besloot Starbucks de campgane overhaast af te blazen. De posters werden vernietigd, alhoewel sommigen via eBay collectersitems werden. Het incident bewijst hoe diep de wonden waren die 9/11 in de Amerikaanse psyche sloeg.

Veranderde betekenis

Het begon al in de dagen direct na de aanslagen. Het enorme mediaconglomeraat Clear Channel waarschuwde in een memo tegen het gebruik van 165 nummers die bij het publiek na 9/11 ineens anders zouden klinken. 'We gotta get out of this place' van de Animals; AC/DC's 'Safe in New York City'; Dylans 'Knockin' on heaven's door'; 'I'm on fire' van Bruce Springsteen. De nummers van Rage against the Machine werden meteen allemaal onbruikbaar verklaard.

Ook liedjes die te veel emoties zouden veroorzaken bij de luisteraar werden tijdelijk niet gedraaid. Sinatra's 'New York, New York'; 'Bridge over troubled water' van Simon en Garfunkel; Kansas' 'Dust in the wind' en 'Only the good die young' van Billy Joel.

Hoewel het bedrijf beticht werd van censuur, waren de genoemde nummers overigens nooit echt 'verboden', er werd alleen gevraagd goed na te denken over wat te draaien. Sommige radiozenders kozen er bewust voor nummers welk te draaien. Zo was een radiobaas die er bewust voor koos bitterzoete nummers als 'Imagine' van John Lennon en 'American Pie' van Don McLean wel te gebruiken.

Hollywood

Ook Hollywood nam even pas op de plaats. In een vroege trailer voor de film 'Spider-man' was te zien hoe de superheld een helikopter met bankovervallers ving in een web dat was gespannen tussen de torens. De trailer werd nooit uitgezonden.

Terrorisme in het algemeen werd met fluwelen handschoenen aangepakt. Zo kwam Arnold Schwarzennegers film 'Collateral Damage', die in oktober zou uitkomen, een half jaar later in de bioscoop. Hoewel de film over een Colombiaanse drugsbende gaat, werd het onderwerp niet kies geacht.

De allereerste aflevering van misdaadserie '24' werd eveneens uitgesteld. Een aanslag op een vliegtuig in die aflevering mocht blijven, maar het incident werd minder groot uitgemeten dan eerst de bedoeling was geweest.

Van de kaart

Het publiek had enkele jaren eerder nog likkebaardend toegekeken hoe aliens beroemde landmarks als het Witte Huis en het Empire State Building opbliezen in bijvoorbeeld de film 'Independence Day'. Nu waren dat soort beelden even teveel voor de Amerikaanse psyche.

Een van de eerste films die het weer aandurfde een Amerikaanse stad van de kaart te vegen, was 'The sum of all fears' uit 2002. Daarin wordt Baltimore getroffen door een terroristische aanslag met een kernbom. Opvallend is dat de actie zich vooral richt op de overleving van de hoofdpersonen en niet zozeer op de vernietiging van de stad, zoals eerder misschien het geval zou zijn geweest.

Symbolisch

In de jaren die volgden begon men ook weer voorzichtig de Twin Towers te laten zien, vaak in een symbolische functie. De schok die de kijker ervaart bij het zien van de iconische bouwwerken wordt door Steven Spielberg in 'Munich' gebruikt om vooruit te wijzen naar het terrorisme van de toekomst. In de eerste aflevering van de Amerikaanse serie 'Life on Mars' worden ze gebruikt om te laten zien dat de sf-serie zich in het verleden afspeelt en in de film 'Vanilla Sky' bewijzen ze dat de hoofdpersoon in een droomwereld leeft.

Martin Scorsese koos ervoor om in 'Gangs of New York' het laatste shot, de ontwikkeling van de beroemde skyline vanaf 1862, te eindigen met de twee torens in volle glorie. "Mijn film gaat over de mensen die New York opbouwden," legde de regisseur uit, "niet degenen die probeerden de stad af te breken."