Duitsland rouwt om humorist Loriot

Door correspondent Wouter Meijer in Berlijn

Hebben Duitsers humor? Veel mensen denken van niet, het zijn vaak sombere en een beetje krampachtige mensen. Maar voor wie vindt dat Duitsers wel humor hebben, is er een doorslaand bewijs: Loriot. Hele generaties zijn opgegroeid met zijn sketches op televisie, zijn cartoons en zijn films.

Juist dat krampachtige, onhandige, burgerlijke en bureaucratische dat veel Duitsers zo ongrappig maakt, kon hij meesterlijk verwerken tot scènes waar veel Duitsers zich in herkenden. Zo leerden ze om zichzelf te lachen.

Vandaag werd bekend dat hij is overleden.

Bewondering

Loriot had het "unieke talent, ons met veel liefde een spiegel voor te houden", verklaarde bondskanselier Merkel vanmiddag. Ze zat voor onderhandelingen in Belgrado, maar dit nieuws uit het vaderland was belangrijk genoeg om meteen op te reageren.

Ook president Wulff en een koor van fractievoorzitters, ministers en omroepbazen deelden in de rouw - maar vooral in de bewondering voor de man die de Duitsers leerde een "meer ontspannen kijk op hun mentaliteit en gewoontes te krijgen", aldus voorzitter van de Bondsdag Lammert.

Ook van andere artiesten en cabaretiers niets dan lof. De Duitse televisie zendt vanavond vier uur lang hoogtepunten van zijn werk uit. "Wat Goethe en Schiller voor de Duitse literatuur hebben betekend, dat was Loriot voor de humor", schrijft weekblad Cicero. En volgens Die Zeit heeft hij de Duitse humor gered.

Gevleugelde woorden

Loriot heette eigenlijk Vicco von Bülow, geboren in 1923 in de buurt van Berlijn, in een adellijke familie. Na de oorlog werkte hij als reclametekenaar. Dat ging al snel over in spotprenten, die vervolgens gingen bewegen in geestige tv-animaties.

De volgende stap, vanaf 1976, waren sketches op televisie. Bijna alle soorten Duitsers passeerden de revue, met een voorliefde voor verkrampte echtparen, glijerige verkopers en strenge handhavers van de tucht en orde. Ze zijn op de vele kanalen die de Duitse publieke omroep rijk is zo vaak herhaald dat veel mensen uitdrukkingen of hele passages uit hun hoofd kennen, zeg maar zoals Van Kooten en De Bie in Nederland.

"Sagen Sie noch nichts" is zo'n zinnetje, zeg nog even niets: de zakenman die zijn secretaresse bij een etentje de liefde wil verklaren, maar niet weet dat hij een sliert vermicelli op zijn neus heeft. Zij wil hem erop wijzen, maar hij denkt dat ze zijn avances ter sprake wil brengen.

"Früher war mehr Lametta" - vroeger hing er meer glitter in de kerstboom, en eigenlijk was sowieso alles beter. Consumptiemaatschappij, krampachtige tradities en het generatieconflict op een kerstavond bij het gezin Hoppenstedt, jaarlijks herhaald op het derde kanaal en altijd een goede reden om die heilige kerstavond niet zo serieus meer te nemen.

Ernst

Een belangrijke bron van grappen is de grote ernst waarmee de personages hun werk doen, of hun medemens bejegenen. Dat gaat meestal verkeerd, soms is het al vanaf het begin absurd om zo serieus te doen.

Zoals de man die graag een homevideo wil maken van de verhuizers die een piano komen afleveren: het hele gezin en de verhuizers moeten naar zijn pijpen dansen, het gaat natuurlijk helemaal mis.

Of de beleefdheid tussen twee keurige echtparen, in een van mijn persoonlijke favorieten: de heren willen beiden hetzelfde toetje, het restaurant heeft er nog maar één. Ze willen eerlijk delen, het eindigt in een drama. Hier blijkt hoe dun de laag van burgerlijk vernis is, waaronder ordinaire egoïsten schuilgaan die elkaar niet eens een citroenbolletje gunnen.

Geen onderbroekenlol

In de sketches wordt nooit gelachen, ook niet door een onzichtbare geluidsband. Lachen moeten de toeschouwers zelf doen. Ze kijken in de spiegel naar zichzelf: hun gehannes, hun zinloze pogingen om alles precies te doen zoals het hoort.

Loriot was daarin uniek: andere Duitse komieken grossieren in onderbroekenlol, maken grappen over vrouwen die niet kunnen parkeren. Of ze zijn politiek, op het scherpst van de snede.

Maar de manier waarop Loriot de Mens heeft ontleed, hem met zijn humor uitkleedde en aan zichzelf teruggaf om om zichzelf te kunnen lachen, dat is in Duitsland verder niemand gelukt.