NOS NieuwsAangepast

Verkrachting als langzame genocide

Door buitenlandredacteur Esther Bootsma

Verkrachting als oorlogswapen is een eeuwenoud fenomeen. Al sinds de oudheid vergrijpen strijders en soldaten zich aan vrouwen van de vijand. Maar verkrachting als onderdeel van genocide is minder bekend. Vandaag kan voor de tweede keer iemand voor deze misdaad worden veroordeeld: Pauline Nyiramasuhuko, de Rwandese ex-minister van Vrouwenzaken.

De eerste die hiervoor werd veroordeeld is de Rwandees Jean-Paul Akayesu in 1998. Sindsdien wordt verkrachting tijdens een oorlog niet alleen gezien als misdaad tegen menselijkheid maar kan het ook een vorm van genocide zijn: verkrachting met de bedoeling een volk uit te roeien.

Tien geboden

In Rwanda maakte seksueel geweld systematisch deel uit van de volkerenmoord, blijkt uit onderzoeken. Tussen april en juli 1994 werden volgens schattingen van de Verenigde Naties 350.000 tot 500.000 vrouwen verkracht.

In de planning en de propaganda in aanloop naar de oorlog was er al veel aandacht voor. Tutsi-vrouwen werden neergezet als arrogante seksobjecten die zich te goed zouden voelen voor Hutu-mannen.

Verkrachting was een middel om hen te onderwerpen. In een krant werden de tien Hutu-geboden afgedrukt. In vier van deze geboden gingen het over de seksualiteit van Tutsi-vrouwen.

Zo belangrijk als moord

Verkrachting was tijdens de genocide net zo belangrijk als moord, betogen onderzoekers. Vaak werden Tutsi-vrouwen door meerdere Hutu-mannen tegelijk verkracht en werden hun genitaliën gruwelijk verminkt.

Er werden speren en stokken voor gebruikt of kokend water in de vagina gegooid. Sommige vrouwen werden wekenlang vastgehouden als seksslaven van de Hutu-milities.

Onderzoek

De Nederlandse jurist Anne-Marie de Brouwer besloot er onderzoek naar te doen. Ze interviewde zeventien slachtoffers van verkrachting in Rwanda. Haar boek verscheen dit jaar in het Nederlands: De mannen die mij hebben vermoord. Er is ook een website van: The men who killed me.

Het is een soort langzame genocide, zegt De Brouwer, docent aan de Universiteit van Tilburg. "Door verkrachting werd in dit geval de Tutsi-gemeenschap op verschillende manieren vernietigd. Bijvoorbeeld doordat de vrouwen lichamelijk zo zwaar werden beschadigd dat ze later geen kinderen meer konden krijgen. Of doordat ze vanwege het stigma niet meer aan een man kunnen komen." De meeste geïnterviewden in haar boek zijn sinds de genocide alleen gebleven.

Kinderen cadeau

Niet zelden raakten de Tutsi-vrouwen bovendien in verwachting van hun verkrachters; ook een manier om de etnische samenstelling van de bevolking te veranderen. Ze kregen een 'enfant de mauvais souvenir'.

"Ik heb nooit van mijn dochter kunnen houden", zegt Hyancintha Nirere in het boek. "Ik vraag mezelf vaak af waarom God dit leven voor mij heeft bedacht."

HIV

Maar het meest strategische aspect van de verkrachtingen in Rwanda is misschien wel dat vrouwen erdoor bewust werden geïnfecteerd met het hiv-virus.

Vooral besmette Hutu-mannen werden aangespoord zo veel mogelijk vrouwen te verkrachten. De huidige president Kagame zegt zelfs dat aidspatiënten expres uit het ziekenhuis werden ontslagen om mee te doen.

"De daders zeiden tegen de vrouwen: we hebben voor jullie geen machetes of kogels nodig. We hebben een ander wapen, wat zal leiden tot een langzame dood", aldus De Brouwer. Van de vrouwen die de genocide overleefden, bleek daarna 70 procent besmet met hiv.

Erkenning

Dat de schattingen van het aantal verkrachte vrouwen zover uiteenlopen, komt doordat er nog steeds veel schaamte heerst. En doordat ook veel vrouwen erna werden gedood. Maar zelfs de lijken toonden de sporen van verkrachting, ondervond generaal Romeo Dallaire, destijds VN-commandant in Rwanda.

"Als je keek kon je de bewijzen zien, zelfs in volledig uitgebleekte skeletten. De benen gespreid. een gebroken fles, een tak of zelfs een mes ertussen... Ze stierven in een totaal kwetsbare houding: op de rug, de knieën gebogen en de benen wijd", aldus Dallaire.

Als het Rwanda-tribunaal vandaag voor de tweede keer iemand veroordeelt wegens verkrachting als vorm van genocide, komt er in elk geval meer erkenning voor het fenomeen. Zoals Dallaires collega in Congo tien jaar later, de Nederlandse VN-generaal Patrick Cammaert, schrijft in het boek De mannen die mij hebben vermoord: "In een gewapend conflict is het waarschijnlijker gevaarlijker geworden een vrouw te zijn dan een soldaat."

Anne-Marie de Brouwer e.a. - De mannen die mij hebben vermoord -WLP - ISBN:9789058505606

Deel artikel:

Advertentie via Ster.nl