Liquidatieplegers in beeld: gedreven door wrok, geldlust en loyaliteit

Ze zijn uitsluitend man, een jaar of 29 en met gemiddeld 27 strafbare feiten bekend bij de politie: uitvoerders van liquidaties. De wortels van de meeste van deze schutters liggen buiten Europa en geweld is zelden hun enige criminele specialiteit. Het zijn een paar van de conclusies die onderzoekers trekken na 57 Nederlandse liquidatiezaken onder de loep te hebben genomen.

In opdracht van Politie & Wetenschap, het onafhankelijke onderzoeksprogramma van de Politieacademie, bestudeerden de onderzoekers de liquidaties die in Nederland tussen 2016 en 2021 zijn gepleegd en gingen ze met een aantal van de schutters in gesprek over hun motieven. Dat leverde een profielschets op van een groep waarover veel verhalen de ronde doen, maar waar niet eerder zoveel informatie over bij elkaar is gebracht.

Niet op klaarlichte dag

Het onderzoek rekent af met een aantal hardnekkige ideeën die bestaan over liquidaties als fenomeen. Zo neemt het aantal liquidaties sinds 2017 af; 'maar' in 1 op de 12 gevallen van moord of doodslag is er sprake van een liquidatie. En van aanslagen 'op klaarlichte dag', zoals de liquidatie van advocaat Derk Wiersum in 2019, is zelden sprake. Liever gaan schutters ongezien in het donker te werk, met name doordeweeks als de routines van slachtoffers duidelijker zijn.

Uit het overzicht blijkt dat vier op de vijf liquidaties met cocaïne te maken hebben, met name in de Randstad. In Noord- en Zuid-Holland vonden de meeste liquidaties plaats (40 om 26 procent), gevolgd door Noord-Brabant en Utrecht (beide 12 procent). In Brabant draaiden zaken vaker om cannabis en synthetische drugs. Friesland, Flevoland, Drenthe en Groningen bleven in de onderzochte jaren gevrijwaard van vooropgezette afrekeningen.

Het beeld van de schutters behoeft eveneens enige bijstelling, stellen de onderzoekers. Anders dan drugsuithalers worden deze daders niet steeds jonger (noch ouder). Ook opvallend: plegers hebben het vaker gemunt op iemand uit de eigen criminele organisatie dan uit een rivaliserende groep. Genoemde motieven zijn het leveren van een wanprestatie, diefstal van geld of drugs of praten met de politie. "Van je vrienden moet je het niet hebben", in de woorden van de onderzoekers.

Verreweg de meeste uitvoerders hebben via hun ouders een niet-Europese achtergrond: 8 op de 10, waarbij 6 op de 10 in Nederland zijn geboren. Van de klassieke migratielanden komen schutters met Antilliaanse wortels het meest voor (ruim een kwart). Schutters met een Marokkaanse en Surinaamse herkomst vormen elk een vijfde van de groep. Daders met Turkse wortels komen juist weinig voor en plegers met een Indonesische achtergrond waren er in de onderzochte jaren helemaal niet.

Een liquidatieopdracht komt doorgaans niet uit het niets op iemands pad. "Gemiddeld is een schutter al van 27 strafbare feiten verdacht voordat hij de liquidatie uitvoert", concluderen de onderzoekers. "We kunnen daarom wel stellen dat schutters van liquidaties een aanzienlijk track record opbouwen voordat ze een liquidatie plegen." Gemiddeld waren de mannen 16 jaar toen ze voor het eerst bij de politie in beeld kwamen - om allerlei feiten, niet enkel om geweldsmisdrijven.

In gesprek

Om een completer beeld te krijgen van de liquidatieplegers, keken de onderzoekers verder dan de statistiek. Ze voerden ook gesprekken met daders over hun levensloop, om zo bepalende momenten, terugkerende gebeurtenissen en beweegredenen te destilleren. Dat leverde vier profielschetsen op: de doe-het-zelver die op wraak zint, de professional die uit is op financieel gewin en reputatie, de naïeveling die ergens bij wil horen en de (ont)kenner die zijn beweegredenen niet prijsgeeft.

Een eenduidige voedingsbodem voor betrokkenheid bij liquidaties ontdekten de onderzoekers niet. Wel leerden de gesprekken hen dat problemen thuis, zoals schulden, schoolverzuim in de hand werkten. Dat zorgde er in de tienerjaren voor dat de jongeren afgleden richting de criminaliteit. "Voor een merendeel wordt de tienerperiode getekend door een criminele buurt of familie met verkeerde voorbeelden, gemiste verbinding met een ouder, armoede en een zucht naar spanning."

Samenwerking tussen politie en gemeenten, wijkgerichte (jeugd)werkers, docenten, ouders en jongeren is cruciaal, concludeert politiechef Martin Sitalsing, belast met de thema's zorg en veiligheid. "Alhoewel we de daad niet kunnen voorspellen, valt er preventief veel winst te behalen. Een aanpak met oog voor de volledige context waarin kwetsbare jongeren opgroeien, is nodig."