Mladic' erfenis emotioneel mijnenveld
Door correspondent Tijn Sadée
De 'zieke geest' van één man kan een heel volk gijzelen. Het overkwam Servië. Jongeren snakken er al jaren naar het einde van de nachtmerrie van hun ouders. Na de arrestatie van Mladic is er misschien weer tijd om te dromen.
'Kijk dan naar me. Ben ik een monster? Ik drink, rook en lach met je. Niks om bang voor te zijn.' Hoe vaak moest ik het niet aanhoren, in een café in Belgrado. Van Mira, Dusan, Danica en al die anderen. Ze waren tieners toen de sloop van Joegoslavië werd ingezet door de 'hate speech' van Milosevic, Karadzic en Mladic.
De vuile Balkanoorlogen waren de oorlogen van hun ouders, en zij keken vanaf de schoolbanken toe. Later werden ze er in mee gezogen. Want toen de massagraven rond Srebrenica eenmaal werden ontdekt stond één ding vast: Servië was de agressor, de Serviërs waren de beulen. Fout in de oorlog, klonk het onverbiddelijke oordeel van de internationale gemeenschap.
Punkbandje
Ik leerde Mira en de anderen kennen tijdens mijn Balkan-correspondentschap in de jaren na het geweld, van 2001 tot 2009. Ik heb nooit een granaat, kalasjnikov of afgerukte arm van dichtbij gezien. Wat ik wél aantrof was een emotioneel mijnenveld.
Mannen met posttraumatische stressstoornissen. Servische mannen hinkend op één been. Bosnische moslimvrouwen die treurden om de zonen die ze verloren. Meisjes die begonnen te stotteren zodra ze werden herinnerd aan het NAVO-bombardement boven Belgrado. Jongens uit Vukovar die in hun punkbandje de longen uit hun lijf schreeuwden, in een poging het haatdragende getier van hun vaders te overstemmen.
Verscheurde gezinnen. Pa en ma die de heldendaden van Ratko Mladic en zijn soldaten roemden, terwijl hun kinderen smeekten: 'Hou op, schei uit! We willen er niets van weten.'
Ogen
Ik nam me bij aanvang voor om 'die oorlog' links te laten liggen, en te vertellen over de dromen en de nieuwe kansen en uitdagingen van de jonge Serviërs, Bosniërs en Kroaten. Maar dat bleek ijdele hoop.
Wij journalisten van ná de oorlog raakten net zo verstrikt in het web van wrok, haat en revanchisme. In het ene dorp hoorde je over de gruweldaden van Mladic. In het dorp vijf kilometer verderop werd Mladic vanwege diezelfde daden op handen gedragen. 'Die schoften hebben eerst onze jongens de ogen uitgelepeld. Mladic pakte ze terug. Hij is onze held.'
Een held, of toch een 'zieke geest', zoals het Joegoslavië-tribunaal Mladic omschrijft? Wie had en heeft gelijk?
Laveren
Schrijven over de Balkan werd een kwestie van behendig laveren door dat mijnenveld. Dat het oordeel in Washington, Brussel en Den Haag al was geveld, kon je maar beter verdringen. Registreren, was het devies.
Tijdens een zoveelste herdenking van de massaslachting in Srebrenica reisde ik met een collega door de omliggende bergen. We namen een duik in het meer, aten een forel aan de oever en voelden ons schuldig.
Verderop stonden de moeders van Srebrenica te treuren, onder het toeziend oog van honderden camerateams uit de hele wereld. En wij bezondigden ons aan zoiets banaals als een baantje trekken en een geintje maken met de mannen die de vis voor ons vingen.
Littekens
Terwijl we de rakija achterover sloegen en onze tanden zetten in de forel, trok plots een van de twee macho's zijn shirt omhoog. "Kijk! Heeft híj gedaan!" Hij wees op een litteken in zijn buik, en knipoogde daarna naar zijn vriend. Die ontblootte op zijn beurt z'n bovenlijf. "En déze dan?," wees hij naar z'n eigen schotwond. "Die komt uit zíjn pistool."
Wij stonden erbij en keken ernaar, terwijl de twee elkaar lachend in de armen vielen. Vrienden, veertigers, rond een knappend vuurtje in een vallei nabij Srebrenica. In 1995 stonden ze als goede buren elkaar plots naar het leven.
Visjes bakken
Nu bakten ze samen visjes, terwijl hun puberzonen op de achtergrond een balletje trapten tegen de gevel van een kapot geschoten huis.
Die twee zwijgzame pubers heb ik nog altijd op mijn netvlies. Hun jeugd werd gegijzeld door de Mladic-erfenis. Vandaag, na de arrestatie van de 'zieke geest', zijn ze twintigers. Je gunt ze een leven zónder de trauma's en het holle gelach van hun vaders.