Een jaar na Wuhan: 'De waarheid mag niet aan het licht komen'
De ogen en de oren waren ze, in een periode waarin de Chinese autoriteiten geen openheid van zaken wilden geven over het dan nog onbekende longvirus. Een jaar geleden ging de stad Wuhan vanwege corona in lockdown. Meerdere burgerjournalisten die toen verslag deden, zijn nog altijd spoorloos.
"We merkten dat er grote tekorten waren aan alles wat je maar kon bedenken", blikt Zhang Yi terug. Hij is instrumentenmaker en zette zich tijdens de epidemie in als vrijwilliger. "Ik heb dertig flessen alcohol gedoneerd die ik gebruikte voor het verven", zegt hij. "Ook had ik nog wat beschermende pakken liggen van de Sars-epidemie. Die kwamen nu goed van pas."
Samen met vlogger Fang Bin zette Zhang verschillende appgroepen op om hulpbehoevenden in de stad te ondersteunen. Om informatie te delen in een periode waarin het zorgsysteem was geïmplodeerd. "Bijvoorbeeld om te kijken bij welk ziekenhuis de rijen het kortst waren, bij welke apotheek je nog mondkapjes kon krijgen", zegt Zhang. "Ook maakten we de overheid alert op de situatie van daklozen. Pas een maand later kwam daar opvang voor."
Zhang Zhan was één van de eersten die de uitbraak van het coronavirus versloeg. Inmiddels zit ze achter slot en grendel. Vrienden maken zich grote zorgen:
Fang Bin, net als Zhang actief in de culturele sector, kreeg bekendheid met een filmpje waarin hij lijkzakken telt bij één van de ziekenhuizen in Wuhan. Gewapend met mondkapje en smartphone legde hij vast hoe snel het aantal doden die ochtend in januari groeide, en hoe het zorgsysteem implodeerde. "Hij wilde zich aanmelden als vrijwilliger voor het Rode Kruis", weet Zhang. "Onderweg kwam hij langs het ziekenhuis en maakte er een vlogje. Toen hij buiten kwam lagen er tien overledenen in het bewuste busje."
Beelden die ook bij de autoriteiten niet onopgemerkt bleven: kort daarna verdween de vlogger. Al bijna een jaar is er niets meer van hem vernomen. "We hebben meerdere detentiecentra in de stad bezocht", zegt Zhang daarover. "Het lukt ons niet om contact met hem te krijgen, we krijgen geen nieuws. We weten niet eens of hij dood is of leeft."
Wie de waarheid probeert te vertellen, wordt opgepakt.
Ook Chen Qiushi trok naar de stad, deelde zijn bevindingen online en verdween. De voormalige mensenrechtenadvocaat zou inmiddels bij zijn ouders in huisarrest zitten.
Zhang Zhan, die eerder al enkele maanden werd vastgehouden omdat ze steun had betuigd aan de demonstranten in Hongkong, kreeg medio mei bezoek in haar hotel in Wuhan. Ze werd meegenomen en is veroordeeld tot vier jaar cel voor "ruzie zoeken en problemen veroorzaken".
"Ongegrond en extreem lang", luidt de analyse van haar advocaat. Hem is nadrukkelijk verzocht om geen interviews met buitenlandse media aan te nemen, daarom doet hij zijn verhaal anoniem. "Vrije nieuwsgaring is onmogelijk in China. De waarheid mag niet aan het licht komen", zegt hij over de veroordeling. "De autoriteiten, op lokaal niveau of hogerop in het systeem, zijn doodsbang dat ze hun baan kwijtraken. Wie de waarheid probeert te vertellen, wordt opgepakt."
In de staatsmedia wordt al maandenlang de loftrompet gestoken over de succesvolle aanpak van corona in China, met aanhoudend hoge besmettingscijfers in het buitenland als dankbaar referentiekader. In de weken na de lockdown wisten de autoriteiten het tij in rap tempo te keren met strenge quarantaines en massaal testen. Maar bezorgde burgers wijzen vooral ook op de kostbare tijd die in de beginfase verloren is gegaan.
Li Yong, een aannemer in Wuhan, is nog altijd woedend over de manier waarop de autoriteiten zijn omgegaan met dokter Li Wenliang. In een WeChat-groep waarschuwde de arts zijn collega's eind 2019 al voor een toen nog onbekend longvirus, dat iets weg had van Sars. Een reprimande van de autoriteiten volgde. Li zou 'geruchten' hebben verspreid en daarmee de 'sociale stabiliteit' in de waagschaal hebben gelegd.
Toekomst
De arts overleed enkele weken later zelf aan het virus. "Hij deed wat iedereen met een gezond geweten zou doen", zegt Li Yong, die zich destijds ook opwierp als vrijwilliger. "Mensen hebben hier niet het fundamentele recht om de waarheid te spreken." Waar de meeste inwoners van Wuhan eind 2019 nog nietsvermoedend door de drukbezochte winkelstraten liepen, droeg hij al een mondkapje. "We hebben Sars meegemaakt, en gingen er al van uit dit een vergelijkbaar virus zou kunnen zijn."
Zowel voor als na de afgenomen interviews hebben meerdere bronnen te maken gehad met de Chinese autoriteiten, variërend van reprimandes tot verdergaande intimidatie. Ook Li kent de risico's van het praten met buitenlandse journalisten. "Maar als er niets verandert, kan dit in de toekomst zo weer gebeuren."
