'Afrikaans is amper Nederlands'

Door redacteur Lambert Teuwissen

Vandaag wordt in Amsterdam het eerste volwaardige woordenboek Nederlands en Afrikaans gepresenteerd. Hoewel de twee talen sterk op elkaar lijken en communicatie tussen gebruikers geen probleem lijkt, was het woordenboek volgens de makers toch nodig.

In tien jaar tijd werden 30.000 woorden gevonden die in beide talen voorkomen en nog eens zoveel uniek Afrikaanse of Nederlandse woorden.

"Onze talen zijn eender, maar toch anders", zegt hoofdredacteur Willy Martin, emeritus hoogleraar lexicologie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. "Het lijkt wel alsof het onze taal is in Afrika, maar het is bij lange na niet onze taal. Je denkt dat je de betekenis weet, maar dat is eigenlijk helemaal niet zo."

Amper en aardig

Als voorbeeld noemt hij het woord amper. "Bij ons betekent dat 'nauwelijks', voor een Afrikaner betekent het 'bijna'. Ik zeg dan ook wel eens: Afrikaans is amper Nederlands."

Wie niet weet wat een verkleurmannetjie (kameleon) of skemertabberd (cocktailjurk) is, kan zich nog wel redden, maar er zijn ook genoeg woorden die onherroepelijk tot een spraakverwarring leiden. Bij een robot denken Afrikaners bijvoorbeeld in eerste instantie aan een verkeerslicht.

Zelfs een simpel woord als 'aardig' kan al problemen opleveren. "Voor ons betekent dat 'leuk', 'vriendelijk', maar zij kunnen het ook als 'naar' gebruiken."

Geamalgameerd

Om de verschillen en overeenkomsten zo goed mogelijk uit te leggen, kwam Martin tot een nieuw soort woordenboek: het geamalgameerde woordenboek. Door de twee boeken (Nederlands-Afrikaans en Afrikaans-Nederlands) als het ware in elkaar te schuiven, kunnen in een oogopslag de overeenkomsten en verschillen bekeken worden.

"Met enige trots kan ik zeggen dat dit nog nooit eerder is gebeurd. Als je ze traditioneel zou beschrijven, dan zou je altijd informatie missen, omdat dat in het andere deel staat."

Martin hoopt dat de vorm vaker gebruikt zal worden. "Het kan bijvoorbeeld met de Scandinavische talen, omdat die zo op elkaar lijken. Maar ik wilde eigenlijk geen blank woordenboek, er zijn grotere noden dan dat. Ik hoop dat ook de zwarte talen in Afrika, die vaak zeer verwant zijn, ooit in zo'n woordenboek beschreven zullen worden."

Grasduinen

De verwantschap met het Nederlands maakt het Afrikaans voor ons "charmant", meent Martin. "Je herkent het, maar je ziet toch ook verschil. Het Afrikaans is heel beeldrijk, heel inventief. En door het feit dat de sprekers ervan gescheiden waren van het moederland, nam men een hypercorrecte houding aan. Dat valt vooral op bij ict-taal: tuisrekenaar voor pc, skootrekenaar voor laptop."

Gebruikers van het nieuwe woordenboek nodigt Martin dan ook vooral uit te gaan grasduinen. "Dit is bedoeld voor de taalliefhebber die erin wil lezen, verdwalen. Het is niet alleen een vertaalwoordenboek, maar ook een leeswoordenboek."

Prisma Groot Woordenboek Afrikaans en Nederland - Het Spectrum - 9789049102562