'Als ze mij oppakken is de wereld in rep en roer'

Door buitenlandredacteur Floris Harm

"De Communistische Partij smoort de mensen in repressie", zei de Chinese kunstenaar Ai Weiwei onlangs in een interview met NOS-correspondent Wouter Zwart. Ai stelde zich in zijn interviews met buitenlandse media altijd zeer kritisch op naar de Chinese overheid. "Ook als je hem een vraag over kunst stelde, dan gaf Ai een antwoord dat eindigde met een politiek statement", aldus Zwart.

Ai zag het als zijn taak om het machtsmisbruik van de Chinese overheid voortdurend aan de kaak te stellen. Die kritische opstelling lijkt hem nu te zijn opgebroken. Gisteren werd hij op het vliegveld van Peking door veiligheidsmensen tegengehouden toen hij een vlucht naar Hongkong wilde nemen. Sindsdien is er niets meer van hem vernomen.

Jasmijnbloemen

Ai's arrestatie lijkt te passen in de gure politieke wind die de laatste maanden door China waait. Het kille klimaat is begonnen met de oproep op het internet aan Chinezen om een voorbeeld te nemen aan de opstand in het Midden-Oosten.

Dit leidde in februari tot een handjevol mensen die - onder toeziend oog van honderden politieagenten en buitenlandse camera's een paar jasmijnbloemen in een drukke winkelstraat in Peking neerlegden.

Onderdrukking

Wat volgde was een golf van onderdrukking, die volgens mensenrechtenorganisaties in tien jaar niet zo hevig is geweest. Tientallen dissidenten en mensenrechtenadvocaten zijn gevolgd, geïntimideerd of gearresteerd.

Veel van hen staan volgens correspondent Wouter Zwart helemaal niet achter de Chinese "jasmijn-beweging". Die zou volgens hen in China geen kans van slagen hebben. Maar de overheid neemt kennelijk het zekere voor het onzekere.

Ook de westerse media blijken niet immuun: journalisten die in de winkelstraat verslag hadden gedaan moesten op het politiebureau verschijnen. China dreigde om het soepelere regime voor verslaggevers, van kracht sinds de Olympische Spelen, weer terug te draaien.

Aardbeving

En nu heeft het staatsapparaat zich dus ook ontfermd over Ai Weiwei, de kunstenaar die internationale faam kreeg dankzij zijn beroemde ontwerp voor het "Vogelnest", het Olympisch stadion in Peking. Eind vorig jaar had hij een tentoonstelling in het Tate Modern Museum in Londen, waarmee hij veel aandacht trok.

Ondertussen bleef hij kritiek leveren op het Chinese bestuur en het gebrek aan mensenrechten. Hij steunde met een luidruchtige campagne de ouders van vele kinderen die omkwamen bij de aardbeving in de provincie Sichuan in 2008.

Volgens hun ouders werd het grote aantal doden onder scholieren verklaard door slecht gebouwde schoolgebouwen. En dat was weer mogelijk omdat corrupte ambtenaren een oogje hadden dichtgeknepen bij de naleving van de bouwvoorschriften.

Ziekenhuis

Ai ging zelf op onderzoek, wat hij misschien beter niet had kunnen doen. Tijdens een van zijn bezoeken aan Sichuan werd Ai het ziekenhuis in geslagen door een bende straatvechters.

Het leek Ai's strijdlust alleen maar te verharden. Hij was zeer actief op sociale media. Ook voerde hij campagne voor minder beroemde mede-critici die waren opgepakt. Ai zette zich in "om zoveel mogelijk onder ogen te brengen wat de Chinese overheid allemaal doet", zei hij een paar maanden geleden tijdens een interview met Wouter Zwart. "Maar al die publiciteit geeft me ook bescherming tegen diezelfde overheid."

Toch was het ook toen al duidelijk dat de duimschroeven werden aangedraaid. Het interview moest worden opgebroken omdat de politie in aantocht was voor een van de vele "bezoekjes". Ai's atelier in Shanghai werd opgedoekt. Vorig jaar werd hij bij de grens tegengehouden, en hij kreeg kort huisarrest.

Inval

Volgens assistenten van Ai Weiwei heeft de politie kort na zijn arrestatie een inval gedaan in zijn atelier in Peking. Veertig man sterk namen tientallen spullen mee. Een aantal mensen werd voor korte tijd meegenomen naar het politiebureau. En volgens verschillende media geeft de politie 24 uur later nog steeds geen enkele informatie over de verblijfplaats van Ai.

"Ik denk dat de politie zo voorzichtig met mij is, omdat ze weten dat ik een grote westerse achterban heb", zei hij een paar maanden geleden nog tegen Wouter Zwart. "Als ze mij oppakken is de wereld in rep en roer". Dat risico lijkt de Chinese overheid nu te willen nemen.