'Japanners collectief tot na de dood'

Door redacteur Lambert Teuwissen

"Japan is een prachtig land, een paradijs haast, maar op de rand van de vulkaan. Er zijn aardbevingen en tsunami's. De Japanners zijn zich daardoor voortdurend bewust dat het leven maar één dag is. Die krijg je als 's morgens de zon opkomt en als de zon weer ondergaat, ben je dankbaar dat je de dag veilig bent doorgekomen."

Aan het woord is Paul de Leeuw, de enige niet-Japanse shintomeester van Europa en niet te verwarren met de tv-persoonlijkheid. Hij heeft een schrijn in Amsterdam.

Het merendeel van de bevolking van Japan hangt het shintoïsme aan. Dat zijn zo'n 100 miljoen mensen in totaal. Een godsdienst is het niet echt te noemen. De Leeuw zelf ziet het meer als een manier van leven.

Kwaad humeur

Volgens hem bezien de Japanners een ramp als de aardbeving en de tsunami van een week geleden anders dan westerlingen. Wij zijn vaak geneigd ons af te vragen waarom zoiets gebeurt, denkt De Leeuw. "Vanuit een christelijk standpunt wordt dan vaak gezegd dat dit een straf van God is. Dat past helemaal niet in de Japanse denkwereld."

"Japanners zien dit juist niet als iets extreems, dit hoort bij het dagelijks leven", stelt hij. "De hele wereld is een en al natuur en mensen maken daar onderdeel van uit. De natuur is vaak heel welwillend, zorgt voor water, zon en een goede oogst. Maar zo af en toe is de natuur ook onrustig en onwelwillend, net zoals mensen ook wel eens een kwaad humeur hebben. Dan gebeuren er rampen."

Dood

Uit dat idee van een verbondenheid met alles volgt voor Japanners ook dat het collectief boven het individu staat. "Hier denkt iedereen om zijn eigen hachje, maar in Japan denkt men in termen van collectiviteit: de groep, het dorp, de familie. Daar is het geen heroïsche daad om je leven te geven voor je familie, het is vanzelfsprekend."

De Leeuw denkt dat veel overlevenden snel weer zullen proberen de gemeenschap op te bouw. "Japan heeft vaker van dit soort rampen gehad. De mentaliteit is dat als er iets kapot gaat, je het weer moet opbouwen. Niet bij de pakken neer zitten, maar de handen uit de mouwen."

Het shintoïsme ligt volgens De Leeuw ook ten grondslag aan de stoïcijnse houding waarmee Japanners in de ogen van het Westen reageren op de ramp. "De dood hoort erbij. Voor iedereen geldt: je wordt geboren en je gaat dood."

"In de westerse medische wetenschap werd wel eens gedacht dat de dood een ziekte is die je kunt bestrijden. De dood hoort hier niet bij het leven, het wordt ontkend. In de Japanse filosofie is de dood onderdeel van het leven. Als je niet dood zou gaan, dan zou je pas ziek zijn."

Spoken

Ondanks dat het shintoïsme dus voor een berusting onder de slachtoffers kan zorgen, betekent de ramp ook een crisis voor het geloof. Voorouderverering is zeer belangrijk voor de Japanners. Het is aan de nabestaanden om ervoor te zorgen dat de ziel na de dood goed terechtkomt in het hiernamaals. Nu hele generaties zijn omgekomen, is die keten verbroken.

"Als zo'n hele zwerm mensen op een verschrikkelijke manier aan hun einde komt, is dat niet verwerkt. Die zielen blijven erg onrustig."

De Leeuw rekent er dan ook op dat als de wederopbouw begint de plaatselijke tempels rituelen zullen houden om de spirituele rust terug te laten keren. Wie zo onrustig aan zijn eind komt, komt volgens het shintoïsme in een schemergebied terecht tussen onze wereld en de spirituele.

"Dan kan het gaan 'spoken' op zo'n plek. Dat is onprettig voor wie er weer wil wonen. Het is voor beide partijen beter om dat in goede banen te leiden. Dat is ook weer die collectiviteit. Dat gaat over de grenzen van het graf heen."