'Pasgeboren, zó de vrachtwagen in'

Door verslaggever Pauline Broekema

"We hebben het ook" was in die dagen de meest gevreesde zin. De veearts die langskwam na het telefoontje van de boer, om vast te stellen wat men eigenlijk al wist. Blaren in de bek van de koe. Inderdaad, mond-en-klauwzeer.

Deze maand is het tien jaar geleden dat in Nederland de MKZ-crisis uitbrak. Tijdens de crisis werden op 2500 veehouderijen bijna 270.000 dieren afgemaakt.

De ziekte werd het eerst ontdekt bij koeien in Oene, een dorp bij de IJssel. De maand daarvoor waren er al maatregelen genomen om de MKZ uit Engeland en Ierland tegen te houden. Er kwam een vervoersverbod en bedrijven die in aanraking waren gekomen met vee uit die landen werden preventief geruimd.

Toch sloeg de gevreesde veeziekte toe.

De stilte

Het ruimen. Het Veluws Streekmuseum Epe laat met een tentoonstelling de impact zien van die kille term. Veel getroffen boeren leverden materiaal. Er zijn kindertekeningen, een verhaal apart. Ineens was de vertrouwde stal leeg. Vaak raakten ze hun eigen huisdier kwijt. "Ik wil niet dat mijn geitjes dootgemaakt worden", staat erbij.

Menig veehouder legde een plakboek aan, met indringende aantekeningen. Een boerin beschijft die de laatste dag met haar koeien, zaterdag 31 maart. "Slecht geslapen," noteert ze.

De mannen gaan voor de laatste keer melken. Ze ontdoen de koeien van de halsters. De predikant belt, er wordt gebeden. Dan begint het ruimen. "Eigenlijk willen we helemaal geen papieren invullen, maar het moet."

"Om vier uur zijn ze klaar. We gaan naar de schuur." Het is heel onwerkelijk, de lege schuur, schrijft ze. Alsof het voorjaar is aangebroken en de koeien in de wei lopen.

Weer een klap

Een dag later, zondag 1 april. Ze hebben slecht geslapen en staan onwerkelijk laat op. Om half acht.

Die avond horen ze tijdens een wandeling een vertrouwd geluid: een melkmachine. Hij is van de buren. "Wanneer is hij aan de beurt", vragen ze zich af.

"Als we thuiskomen wil Chris naar de schuur om de koeien voor de nacht te voeren. Hij is dat zo gewend. Dus dat is weer een klap. Dit is de werkelijkheid."

Pasgeboren kalf

De expositie zal veel emoties los maken. Want veel getroffen boeren kwamen er nooit overheen. Voor de veeartsen geldt hetzelfde. Arie Plaisier, één van de initiatiefnemers van de tentoonstelling weet er alles van. Het koude weer van deze dagen brengt bij hem de herinneringen boven. "Toen was het net zo guur. De donkere stallen, de stilte. Vreselijk."

Aldert Hassink is een jonge boer die met vrouw en twee kinderen aan de IJssel woont, in het buitengebied van Oene. Hij verzorgde zijn koeien tot het laatst optimaal. Zelfs het kalfje dat middenin de crisis nog geboren werd.

De familie Hassink wist de MKZ buiten de deur te houden. Maar omringd door boerderijen waar MKZ uitbrak, moesten ze toch ruimen. Een maatregel die de overheid nam om de ziekte in te dammen.

Aldert weet nog hoe die beslissing viel. Met de hele familie, die avond, om de tafel gezeten. Ze hadden lang gediscussieerd. Als ze niet meewerkten, zouden ze toch geruimd worden, maar geen vergoeding ontvangen. Dat zou het einde van het familiebedrijf betekenen.

Nog één keer

In fotoalbums, op een tafel in de koffiehoek van het museum in Epe, zijn foto's geplakt van enkele dagen voor de ruiming. Foto's van koeien als aandenken. Voor een leek zijn de dieren moeilijk uit elkaar te houden. De veehouders blijven ze zich herinneren. Edith, Johanna. "Ook jij ging er aan."

De meeste boeren zijn na de MKZ weer opnieuw begonnen. Zelfs veehouders die wisten dat ze tegen hun pensioen liepen. "Er waren er die nog twee jaar geboerd hebben en toen zijn gestopt. Die toch de stal nog een keer vol moesten hebben", zegt Hassink.

Eiland

Aldert is vol overtuiging boer. Hij neemt ons mee naar de overkant van de weg, waar door de mist de zon opkomt en in de verte de IJssel glinstert. In de glooiing van de dijk staat zijn boomgaard. Hoogstammers, peren. "Ze zijn heel zoet! De mensen komen er steeds voor terug!"

De Hassinks leefden hier weken op een eiland. Als gezond bedrijf waren ze afgesloten van de buitenwereld.

Ze hebben het er onderling nog wel over, die rare weken. Een torenhoge telefoonrekening, omdat je familie belde met je bestellingen voor de bakker en de supermarkt. De boodschappen werden in een plastic tas bij de afzetting gezet.

De lange avonden. Er voor zorgen dat je, omdat je zo op een kluitje leefde, geen wrijvingen kreeg. Ze zijn er goed doorheen gekomen.

Het kalf

Of hij angst heeft gehouden voor een volgende keer? Ja, zegt hij. In Bulgarije heerst MKZ. En het gesleep met dieren, zoals hij het noemt, is nog lang niet voorbij.

Bij de Hassinks werden de dieren niet op het terrein afgemaakt, maar elders. De koeien gingen levend de veewagens in. Hij hoopt het nooit meer mee te maken.

Aldert weet nog goed wat één van de vreselijkste momenten was. Dat kalf, net geboren. Hij doet voor hoe hij het naar de wagen bracht. Zo, in zijn armen, de schuur uit, in de wagen gelegd.

"Pasgeboren, zó de vrachtwagen in." Hij zal het nooit meer vergeten.