Strafhof onderzoekt Kadhafi en zonen
Het Internationaal Strafhof gaat onderzoeken of de Libische leider Muamar Kadhafi en sommige van zijn zonen verantwoordelijk zijn voor misdaden tegen de menselijkheid. Dit heeft hoofdaanklager Luis Moreno-Ocampo bekend gemaakt op een persconferentie in Den Haag.
Ook de daden van hoofden van verschillende veiligheidsdiensten en de voormalige minister van buitenlandse zaken in Libië worden onderzocht. Over enkele maanden beslissen de rechters van het Strafhof of en tegen welke van deze Libische leiders arrestatiebevelen worden uitgevaardigd.
"Er zal geen straffeloosheid zijn in Libië", zei Ocampo. Hoeveel mensen er mogelijk worden aangeklaagd, wilde hij niet zeggen. "Het zullen er een paar zijn, degene die de meeste verantwoordelijkheid dragen. Kennis is een deel van die verantwoordelijkheid. Als er serieuze beschuldingen zijn dat troepen onder jouw commando misdaden hebben begaan en je ze niet hebt tegengehouden, dan is dat jouw verantwoordelijkheid."
Goed nieuws
Het Strafhof doet alleen onderzoek naar misdaden die zijn begaan sinds 15 februari, toen de opstand tegen Kadhafi begon. Volgens Ocampo zijn er beschuldigingen dat "vreedzame demonstranten zijn aangevallen door veiligheidstroepen". Dat gebeurde volgens hem op 15 februari in Benghazi, en daarna in steden als Misrata, Al-Zawiya en Zintan. En op 20 februari in de hoofdstad Tripoli.
Het Strafhof zal niet alleen misdaden door het regime onderzoeken, zei Ocampo. "Wij zijn onpartijdig. We hebben informatie dat sommige oppositiepartijen ook wapens hebben. Als zij misdaden begaan, zullen die ook onderzocht worden."
Ocampo sprak over een 'compleet nieuwe situatie', nu de VN-Veiligheidsraad unaniem heeft besloten de Libische kwestie voor te leggen aan het Strafhof. Dit is nooit eerder gebeurd, zei hij.
"Het slechte nieuws is dat er een oorlog aan de gang is in Libië. Het goede nieuws is dat de wereld nu veel sneller reageert. Daarmee is een nieuw tijdperk aangebroken." Geen enkele leider ter wereld kan nu volgens hem meer ongestraft misdaden laten plegen. "Zo gauw iemand misdaden begaat, wordt het onze zaak en zullen we het onderzoeken en proberen te stoppen."
Opmerkelijk snel
Het verzoek van de Veiligheidsraad is een flinke opsteker voor het Strafhof. De VS, China en Rusland staan normaal sceptisch tegenover het Internationaal Strafhof. Maar nu zien ze het mogelijk als een goed drukmiddel op de Libische leider Kadhafi.
De beslissing van het Strafhof om al meteen een onderzoek te starten naar Libië, is opmerkelijk snel genomen. Normaal doet de hoofdaanklager daar maanden over, nu maar drie dagen. Ocampo zei dat hij meteen contact heeft opgenomen met Libische militairen en regeringsfunctionarissen, en dat hij 'heel veel informatie heeft gekregen'. Internationale hoven proberen vaker informatie te krijgen van medewerkers van verdachte politieke leiders. In ruil daarvoor wordt hen een lagere straf beloofd als ze eventueel zelf vervolgd worden. Namen van zijn informanten wilde Ocampo niet noemen. Dan lopen ze volgens hem gevaar vermoord te worden.
Het onderzoek naar misdaden in Libië is het zesde formele onderzoek van het Internationaal Strafhof, dat in 2002 in Den Haag werd geopend. De andere zaken betreffen Uganda, Congo, Sudan, de Centraal-Afrikaanse Republiek en Kenia. De prominentste politieke leider die is aangeklaagd is de Sudanese president Bashir. Als Kadhafi zelf wordt aangeklaagd, is hij het tweede zittende staatshoofd tegen wie een arrestatiebevel loopt.
Kritiek
Het Strafhof krijgt soms het verwijt dat het teveel op Afrika is gericht, en te traag opereert. Tot nu toe zijn pas vier processen daadwerkelijk begonnen, onder meer tegen de voormalige Congolese vice-president Jean-Pierre Bemba. Gevoelige kwesties als Israëls optreden in de Palestijnse gebieden zou het Strafhof bewust mijden, volgens critici. Ook heeft het Strafhof lang te lijden gehad onder verzet van de Amerikaanse regering onder Bush, die vreesde dat er ooit een Amerikaan zou worden aangeklaagd.
Maar president Obama stelt zich welwillender op tegenover het Internationale Strafhof. Bovendien groeit het Strafhof nu in aanzien, door de beslissing van de Veiligheidsraad om de kwestie Libië door te verwijzen. Naast een verzoek van de Veiligheidsraad zijn er nog twee manieren waarop het Strafhof een onderzoek kan beginnen. Een lidstaat (die het Strafhof erkent) kan om een onderzoek vragen naar bijvoorbeeld rebellenleiders, zoals Uganda en Congo hebben gedaan. En de aanklager van het Strafhof kan eigenhandig besluiten een onderzoek te beginnen, zoals in Kenia.
De vraag is nu of kolonel Kadhafi ooit daadwerkelijk voor de rechters in Den Haag zal verschijnen. Libië erkent het Strafhof niet, en Kadhafi heeft de afgelopen dagen meerdere malen aangekondigd zich nog liever dood te vechten.