China: onrust zonder jasmijn
Regimes in de Arabische wereld vallen om als dominostenen. In China weten de autoriteiten tot nu toe elk protest in de kiem te smoren. Waarom is China geen Arabië of Noord-Afrika? En waarom is de Jasmijnrevolutie geen Big Mac, die je overal ter wereld kunt bestellen?
Analyse door correspondent Wouter Zwart
Ze moeten zich rot zijn geschrokken; het personeel en de nietsvermoedende bezoekers van McDonalds en Kentucky Fried Chicken in de Wangfujing winkelstraat in Peking. Voor de tweede zondag op rij waren de restaurants aangewezen als startpunt van de Chinese Jasmijnrevolutie.
Althans, zo stond te lezen op Boxun.com, de Amerikaans-Chinese website, die tien dagen geleden als eerste de mysterieuze oproep plaatste. In totaal werden mensen in 27 Chinese steden opgeroepen om de straat op te gaan met de leus "Wij willen eten, wij willen werk, wij willen huizen, wij willen eerlijkheid."
Patrouilles
Maar net als vorige week waren het gisteren vooral politieagenten en journalisten die de winkelstraat bij McDonalds en KFC bevolkten. De wijk werd halverwege de middag afgezet, paramilitairen en hondenbrigades patrouilleerden, agenten in burger hielden cameraploegen en een enkele burger aan.
De meest opvallende actie was het inschakelen van straatvegers, die op en neer reden en hun watertanks in brede stralen op de weg leegspoten, daarmee ook de laatste wandelaars wegjagend.
Die wandelaars, meest Chinese toeristen, hadden trouwens geen flauw idee wat er aan de hand was. Sommigen vroegen of president Hu Jintao misschien in aantocht was. Of een filmster.
Trekpleister
Wangfujing is een vreemde plek om een Chinese volksopstand te ontketenen. De gewone, lokale Chinees komt er namelijk niet. Zeker niet degene die volgens de oproep leeft "zonder eten, zonder werk, zonder huis". Want het luxe Wangfujing is een trekpleister voor buitenlandse en Chinese toeristen uit de provincie, die in grote groepen, soms met elektrische treintjes, langs de dure winkels geleid worden. Niet bepaald een plek dus, die recht doet aan een oproep voor meer gelijkheid in de samenleving.
Nog zo'n verschil: de Jasmijnrevolutie in de Arabische Wereld wordt geleid door ongelukkige, kansloze en gefrustreerde jongeren die vechten voor een beter toekomst. Maar de McDonalds in Wangfujing is juist een verzamelplek voor tevreden jonge Chinezen die zich laven aan de verzadigde vetten van het moderne Chinese leven. Tussen twee hamburgers door laten die zich lastig verleiden tot een revolutie.
Ontevredenheid
Misschien is de protestlocatie beter te verklaren door de afkomst van de oproep. Boxun.com is weliswaar een Chineestalige website, maar wordt gemaakt en beheerd aan de andere kant van de wereld, in de Verenigde Staten.
Toch moet het gevaar van sociale onrust in China niet onderschat worden. Want achter de glimmende façade van de succesvolle economische groei schuilt wel degelijk een hoop ontevredenheid.
Er heerst inflatie, pensioenen en inkomens blijven achter bij de rap stijgende voedsel- en huizenprijzen en het kapitalisme heeft in China een race naar succes en rijkdom ontketend, waarbij de kloof tussen de welvarende stad en het arme platteland groter wordt.
Vertrouwen
Steeds vaker krijgen burgers in de provincie het aan de stok met corrupte lokale overheden of komen ze in opstand tegen milieuverontreiniging, slechte arbeidsomstandigheden en ander onrecht. Massa-incidenten noemt de overheid ze, die er zeer mee in haar maag zit.
Toch bereiken die conflicten zelden het regeringscentrum in de hoofdstad. Dat komt deels doordat de meeste boze burgers al in hun kraag worden gevat voordat ze Peking kunnen bereiken. Maar het komt ook doordat diezelfde burgers de leiders van hun land niet per se de schuld geven van de problemen. Ze zijn boos op hun burgermeester, op de baas van de lokale fabriek, maar niet op president Hu Jintao en premier Wen Jiabao, die ze zelfs liefkozend "Opa Wen" noemen.
De Communistische Partij China kan nog altijd rekenen op het rotsvaste vertrouwen van het gros van de bevolking. Dat is mede te danken aan de gecontroleerde staatsmedia die uitsluitend berichten over de successen van het centrale gezag. Maar het komt ook door de socialistische denkwijze dat Vadertje Staat uiteindelijk het beste met de mensen voor heeft.
Oproerkraaiers
De lokale fabrieksbaas mag dan corrupt zijn, in Peking zitten betrouwbare leiders die het land naar economische groeirecords leiden. Zo is de gedachte.
De laatste keer dat sociale onrust wel de hoofdstad bereikte was in 1989. De wonden van die bloedig neergeslagen volksopstand op het Plein van de Hemelse Vrede zijn twintig jaar na dato nog niet geheeld. Ze hebben van het communistische gezag in Peking een zeer wantrouwend instituut gemaakt.
Voorafgaand aan elk politiek gevoelig evenement, zoals het jaarlijkse Volkscongres, arresteert de politie dissidenten en andere potentiële oproerkraaiers. Buitenlandse sociale media zoals Twitter, Facebook en Youtube zijn al jaren verboden, omdat ze elders in de wereld succesvolle communicatiemiddelen bleken voor de oppositie. De doorslaggevende rol van sociale media bij de Jasmijnrevolutie in de Arabische wereld heeft de vrees van de Chinese overheid alleen maar bevestigd.
Huisarrest
Sinds kort zijn zoektermen als Jasmijn en Egypte onmogelijk op Chinese microblogs. En sinds de Arabische revoluties werden besproken op een internetforum van het zakelijke netwerk Linked-in, is ook die site regelmatig geblokkeerd in China.
Boxun.com ligt na zijn oproep tot de Chinese Jasmijnopstand voortdurend onder vuur van hackers. Op een tijdelijke reservepagina nam het gisteren gas terug met de mededeling dat "het verspreiden van berichten over het Jasmijn Incident gevolgen heeft voor talloze onschuldige netizens en Chinese activisten. Wij hebben besloten om het publiceren van relevante berichten te staken."
Daarmee doelt Boxun.com onder meer op de tientallen dissidenten die de afgelopen weken zouden zijn opgepakt of onder huisarrest geplaatst. Ten minste vijf van hen zijn in staat van beschuldiging gesteld, onder meer voor staatsondermijnende activiteiten.
Ingewikkeld
Maar hoe groot de verontwaardiging in het buitenland mag zijn, de zwijgende massa in China komt er nauwelijks door in beweging. Deels door een gebrek aan kennis door censuur, deels door het feit dat normale burgers zich oprecht niet met politiek willen bezighouden. Te ingewikkeld, te gevoelig, te ver van hun bed.
In tegenstelling tot de bevolking in het westen, zijn Chinezen al duizenden jaren gewend aan een autoritair leiderschap.
Relatieve vrijheid
Modern China is niet de Arabische wereld. De beweegredenen voor mensen in Tunesië, Libië en Egypte om hun leiders de rug toe te keren, zijn niet vergelijkbaar met de sociaal ontevreden burgers in China.
Bovendien is het China van vandaag een volstrekt ander land dan in 1989. Chinese tieners leven in een relatief vrije samenleving. Ze hebben meer rijkdom en meer kansen dan hun ouders die twintig jaar geleden de straat opgingen. Ze staan weliswaar onder grote sociale druk om mee te rennen in de nietsontziende rat-race van een snel veranderende maatschappij, maar hun lot is compleet onvergelijkbaar met dat van hun (kans)arme leeftijdsgenoten in Noord-Afrika.
Chinese dissidenten die dus op basis van politieke motieven zouden proberen om de Chinese jeugd aan het demonstreren te krijgen, maken weinig kans. De meeste jongeren van dit land zijn simpelweg te tevreden, te apolitiek en te volgzaam om hun toekomstige carrières op het spel te zetten. Ze bestellen liever nog een Big Mac in de McDonalds dan voor de deur een Jasmijnrevolutie te ontketenen.