Provincies hebben te veel inkomsten

Door economieverslaggever Lex Runderkamp

De provincies in Nederland hebben veel te veel geld voor de taken die ze moeten uitvoeren. Er blijven daardoor miljarden euro's van burgers bij de provinciale overheden hangen. Die spelen noodgedwongen bankier en vermogensbeheerder.

Betrokken deskundigen noemen het tegenover de NOS "een ongewenste situatie die alleen kan bestaan omdat de afstand tussen het publiek en de provincies, ook in verkiezingstijd, te groot is". Provincies kunnen er weinig aan doen dat hun inkomsten spectaculair zijn gestegen. Omdat ze een deel van de motorrijtuigenbelasting innen groeide hun inkomen met de groei van het autogebruik.

CO2-uitstootrechten

Maarten Allers, directeur van het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO): "Dat is toch een flink bedrag, maar omdat het zo onzichtbaar is, hoor je niemand. De provinciale opcenten van de motorrijtuigenbelasting zitten verstopt. Niemand heeft het door. De afstand tussen provincies en publiek is te groot. Als een gemeente bijvoorbeeld de ozb-belasting verhoogt, moet die gemeente dat dezelfde avond nog in het journaal uitleggen. De kiezer zit daar bovenop het beleid. Bij de provincies is dat niet zo."

Provincies zijn ook steeds meer geld gaan verdienen met hun belangen in energiemaatschappijen, zoals Nuon en Essent. Allers: "Na 2006 zie je de opbrengsten sterk groeien. Dat kwam doordat bedrijven hun CO2-uitstootrechten, die ze gratis hadden gekregen, tegen kostprijs op de jaarrekening zetten. Dus de stroom was op papier duurder geworden en dat is doorberekend aan jou en mij. Provincies hebben daar onbedoeld van geprofiteerd."

In de laatste paar jaar hebben provincies die energieaandelen verkocht en hebben naar schatting nog eens 13 miljard euro verdiend. "Onbedoeld zijn provincies zo vermogensbeheerders geworden", zei Allers.

Donner

In 2009 vroeg het kabinet om advies van de Raad voor de financiële verhoudingen. Het rapport noemt de financiële verhouding tussen rijk en provincies "verwaarloosd en ontspoord". De provincies waren zeer ontstemd en lieten een tegenonderzoek doen door de commissie-Boorsma.

Om de strijdende partijen op een lijn te krijgen ging vervolgens ook nog eens een bemiddelingscommissie aan het werk, de commissie Stuiveling, die er ook niet uitkwam en haar bevindingen nooit officieel publiceerde. Er is wel een exemplaar uitgelekt en op het internet te vinden.

Minister Donner zou afgelopen januari met een nieuw voorstel komen voor de provinciale financiën, maar die datum haalde hij niet. Met de provinciale verkiezingen in het vooruitzicht is het plan even geparkeerd in Den Haag. Nog deze zomer wordt het plan van het kabinet verwacht.

Terug naar de burger

Uit het regeerakkoord is op te maken dat het kabinet flink wil bezuinigen op stortingen in het provinciefonds, maar het ziet er nog niet naar uit dat het bezitten van eigen vermogens door provincies wordt geblokkeerd. Allers: "Ik ben er meer voorstander van dat het geld gewoon teruggaat naar de burger."

Volgens Allers heeft de provincie zijn historische taak, het opbouwen van energievoorzieningen, afgerond en gecasht. "Als ze weer aan iets nieuws willen beginnen, moeten ze eerst het publiek uitleggen wat ze willen gaan doen en dan belasting heffen. Dan ontstaat er ook veel betere democratische controle."