Stamloyaliteit cruciaal in Libië

Door Midden-Oostenredacteur Mustapha Oukbih

Cruciaal in Libië is de vraag of Kadhafi's eigen stam loyaal aan hem blijft. Zijn machtsstructuur is vooral gebaseerd op de loyaliteit van zijn stam, de Qadhadfa. Zij zijn oververtegenwoordigd in de Revolutionaire Garde, en in de gevreesde volkscomité's. Dat zijn Kadhafi's stoottroepen: jongemannen die burgers bespioneren en indien nodig intimideren.

Omdat ze voor hun macht en hun banen afhankelijk zijn van Kadhafi, zijn er vooralsnog geen tekenen dat zijn stamgenoten zich tegen hem keren. Maar de stamoudsten van enkele andere belangrijke stammen in Libië steunen naar verluidt wél de volksopstand. De Wurfala, de Zintan en de Baniwalid bijvoorbeeld.

Bovendien gaan er geruchten dat ook de Magariha (de stamgenoten van de pleger van de bomaanslag boven Lockerbie) de kant kiezen van de betogers. Vooral dat laatste is van belang, omdat leden van de Magariha binnen het leger de grote rivalen zijn van Kadhafi's stam.

Stammenland

Libië is een traditioneel stammenland, waarin diep gelovige mensen allereerst trouw zijn aan hun eigen stam. Geschillen worden vaak opgelost binnen de stammen, zonder gezag van de overheid. In de eerste decennia van zijn 42-jarige bewind wist Kadhafi niet alleen zijn eigen stam, maar ook de belangrijkste andere stammen voor zich te winnen. Hij kocht hun loyaliteit met oliedollars, land en mooie baantjes.

Maar gaandeweg begonnen veel stammen te morren, omdat de Libische leider toch zijn eigen clan teveel bevoordeelde. Daarnaast kregen de religieuze clanleiders (soefi's) steeds meer kritiek op de decadente levensstijl van Kadhafi en zijn zonen. Ze vonden dat de Libische leider zich niet vroom genoeg presenteerde, en dat zijn leer teveel afweek van de islam.

Begin jaren negentig leidde dit tot een kentering. Er kwam een opstand van de religieuze beweging samen met de ontevreden Libische jongeren, die vrijwel allemaal werkloos zijn. Deze opstand, onder meer in de oostelijke stad Benghazi, werd keihard onderdrukt. Volgens sommige bronnen vielen ruim 2000 doden. Veel islamitische leiders en clanhoofden werden geëxecuteerd of gevangen gezet, anderen vluchtten naar het buitenland.

Leger

Nadien is het nooit meer goedgekomen tussen Kadhafi en de religieuze leiders. De kern van de huidige opstand ligt in deze wrijving. De kreet Allah u Akbar werd de afgelopen dagen veel gehoord, op de amateurbeelden uit de stad Benghazi. Maar anders dan in de jaren negentig hebben nu ook academici en intellectuelen zich bij de volksopstand gevoegd. De religieuze geestelijken streven geen islamitische staat na, maar een democratie met sharia-wetgeving.

Omdat er geen duidelijke politieke leiders zijn, na jaren van onderdrukking van oppositie, is de kans groot dat het leger na een vertrek van Kadhafi de macht overneemt – net zoals in Egypte. Maar die situatie is nog zeer onzeker. Er is duidelijk verdeeldheid binnen het leger. Sommige piloten deserteren omdat ze weigeren de bevolking te bombarderen. Ook zouden sommige officieren de rest van het leger oproepen in verzet te komen.

Mocht dat gebeuren, dan is Kadhafi volstrekt afhankelijk van zijn stamgenoten in zijn Revolutionaire Garde van 30.000 elite-militairen. Niet ondenkbaar is dat zij met harde hand het leger zullen proberen te onderwerpen; nu al komen berichten naar buiten afvallige militairen worden vermoord door de Revolutionaire Garde. Sommigen zouden levend zijn verbrand in hun barakken.