Tipje van de toga in jeugdboek waar volwassenen ook wat van opsteken

• Lambert Teuwissen

  redacteur Online

Wie deze Kinderboekenweek een boek zoekt dat niet over spoken, ridders of draken gaat, kan kiezen voor De Zweetvoetenman. Daarin licht Annet Huizing met illustrator Margot Westermann een tipje van de toga op over het Nederlandse recht. Wat heeft een nat paard te maken met internetcriminaliteit? Wanneer mag je zomaar een fiets van straat meenemen? Waarom kennen alle Nederlandse juristen het verhaal van een verjaardagstaart uit 1910? Een jeugdboek waar ook volwassenen wat van kunnen opsteken.

"Het is eigenlijk best wel raar dat we niet meer over het recht weten, want we leven in een rechtsstaat. Het zou tot de basale kennis moeten horen: hoe werkt het recht, hoe wordt een wet gemaakt, wat is recht nou eigenlijk? Dan snap je wat het betekent om in een rechtsstaat te wonen."

"De buitenkant kennen we van tv en krant, maar hoe het er echt aan toegaat weten veel mensen niet. Wat gebeurt er in een rechtszaak, hoe redeneren rechters, om wat voor vraagstukken en dilemma s gaat het? Ik heb geprobeerd te laten zien hoe het recht werkt en soms niet werkt."

Hoornse taart-arrest

En dus legt Huizing aan de hand van echte processen het verschil uit tussen de rechtbank en het gerechtshof, bespreekt ze hoe de regering wetten opstelt en wanneer noodweer wel of niet een geldig argument is.

"Ik heb niet gestreefd naar volledigheid. Als ik echt alle juridische begrippen had moeten behandelen, was het boek nog dikker geworden. Maar ik wil lezers nieuwsgierig maken. Dat ze hongerig worden naar meer."

Wat daarbij helpt zijn de arresten van de Hoge Raad met kostelijke namen als het Blijf-van-mijn-auto!-arrest, het Struikelende bakker-arrest of het Hoornse taart-arrest. Bij dat laatste geval, overbekend onder juristen, probeerde een man in 1910 zijn baas te vermoorden met een verjaardagstaart vol rattengif. De baas at niet van de lekkernij, maar diens echtgenote wel. De rechter moest toen bepalen of de dader voor moord kon worden veroordeeld, als de vrouw niet het beoogd slachtoffer was.

Huizings favoriete arrest is dat van het Azewijnze paard, waarbij een Duitse boer in 1914 een paard probeerde te smokkelen door het dier in een grensrivier te zetten en zijn knecht hem de teugels te laten toegooien. De man betoogde dat hij niet in Nederland was geweest en dus niet vervolgd kon worden.

Onzin, oordeelde de Hoge Raad, door het lange touw was de misdaad wel degelijk in Nederland gepleegd. Deze uitspraak wordt nog altijd gebruikt om computercriminaliteit door buitenlanders te vervolgen, al is het touw nu vervangen door het internet.

"Ik vond het smullen. Het was een soort schatgraven, om bij bepaalde hoofdstukken interessante processen te vinden. De verhalen zijn ontzettend leuk. In veel vonnissen staat vaak heel juridische taal, maar het gaat over heel banale dingen, zoals de zweetvoetenman uit de boektitel."

Die zaak ging over de vraag of iemand de toegang tot een bibliotheek kon worden geweigerd vanwege zijn penetrante lichaamsgeur. Er staat immers nergens in de wet dat zweetvoeten verboden zijn (de man onderstreepte dat nog eens door ook in de rechtszaal zijn schoenen uit te trekken). Desalniettemin veroordeelde de rechter de man, voor lokaalvredebreuk.

Klotewout niet, dropstaaf wel

"We moeten snappen waarom de details en de context zo belangrijk zijn. Je kunt je afvragen waarom rechtszaken niet sneller kunnen en waarom de vonnissen zo ellenlang zijn. Maar als je het niet precies doet, is er geen rechtszekerheid. Mensen denken vaak een moord is een moord en drugssmokkel is drugssmokkel, maar het is niet rechtvaardig als er niet gekeken wordt naar de omstandigheden."

"Ik heb geleerd mijn eigen oordeel op te schorten, om minder snel te denken zo zit het als ik iets in de krant lees. Er zit vaak meer achter dan je op het eerste gezicht denkt. Daarom kun je een uitspraak volgens mij ook moeilijk aan een computer overlaten: het is een weging van factoren."

En passant geeft Huizing ook nog wat tips om de randen van de wet op te zoeken, zij het met een disclaimer over haar aansprakelijkheid. Zo somt ze op dat hoer of klotewout naar een agent roepen verboden is, maar dropstaaf, barbiepop en pannenkoek in het verleden niet bestraft werden. Ook beschrijft ze hoe je te werk zou kunnen gaan als je een achtergelaten fiets wil meenemen (door een truc met een touwtje kun je bewijzen dat het een res nullius is).

Hoewel het boek nu af is, blijft Huizing haar oren spitsen bij opvallende zaken. "Er zijn de afgelopen tijd alweer leuke rechtszaken geweest. Ouders die naar de rechter gingen omdat een kind een schoolfoto had gemist, of die van de wildplassende vrouw. Ook daar buitelen de meningen over elkaar heen, maar het is ontzettend leuk om er dieper op in te gaan: waar ging het nou eigenlijk om en waarom heeft de rechter zo geoordeeld. Dan wordt het interessant."