'Onzekerheid en druk op middenklasse groeit, overheid moet ingrijpen'

• Rob Koster

  Economieverslaggever

De overheid moet zorgen voor meer vaste arbeidscontracten, meer investeren in bijscholing van werknemers, meer rekening houden met de middenklasse in de belastingwetgeving en gezinnen beter ondersteunen. Dat is de conclusie van de Wetenschappelijke Raad voor het Regeringsbeleid (WRR) in het rapport De val van de middenklasse?

"In meerderheid weten middengroepen hun welvaartspositie te behouden maar het gaat gepaard met meer onzekerheid", zegt Godfried Engbersen, lid van het onafhankelijke adviesorgaan van de regering. "Vaker hebben ze te maken met flexibele banen en hebben ze in een gezin meerdere inkomens nodig. Dus om op hetzelfde niveau te blijven, moeten ze harder werken."

De flexibiliteit op de Nederlandse arbeidsmarkt is doorgeschoten, stelt de WRR. Geen van de landen om ons heen heeft zo veel zzp'ers (zelfstandigen zonder personeel) en zo veel mensen met een tijdelijk contract. Deze aantallen dalen nog niet, ondanks het economisch herstel.

Tegelijkertijd heeft de overheid het vangnet van de verzorgingsstaat flink verkleind in de afgelopen jaren. De WRR pleit niet voor een terugkeer naar een uitgedijde verzorgingsstaat, de baan voor het leven of het traditionele kostwinnersgezin. Wel voor minimumtarieven voor zzp'ers en collectieve arbeidsongeschiktheidsverzekeringen.

'In de steek gelaten'

Waar de hoge inkomens makkelijker in staat zijn om financiële tegenvallers zelf op te vangen en de lage inkomens gesteund worden door de overheid, voelen de middeninkomens zich vaak in de steek gelaten.

Zij kunnen geen beroep doen op subsidies en toeslagen en geen woning in de sociale sector huren. De WRR pleit er daarom voor dat de overheid in het belastingstelsel meer rekening houdt met de belangen van de middeninkomens.

Onbehagen

De WRR heeft ook gekeken naar middelbaar opgeleiden, mensen met een middelbare beroepsopleiding of alleen havo of vwo. Uit het onderzoek blijkt dat het maatschappelijk onbehagen vooral bij mbo'ers groeit. Zij zeggen weinig grip te hebben op hun toekomst. Deze onzekerheid wordt niet alleen veroorzaakt door flexibilisering van de arbeidsmarkt en een terugtrekkende overheid, maar ook door zogeheten diploma-inflatie.

Hoogopgeleiden die onder hun niveau werken, drukken middelbaar opgeleiden naar functies voor laagopgeleiden. Dit leidt bij startende middenklassers tot problemen om een huis te kopen en een gezin te stichten.

Kinderopvang

De stress bij gezinnen met een middeninkomen wordt ook veroorzaakt door de manier waarop de kinderopvang geregeld is, concludeert de WRR. Behalve in Luxemburg en Zwitserland is die nergens in Europa zo duur als in Nederland.

Vanwege eerdere bezuinigingen op de kinderopvang is het aantal mensen dat gebruikmaakt van kinderopvang gedaald. Ook zeggen veel mensen ontevreden te zijn over de kwaliteit van de crèche. De subsidie op kinderopvang is de afgelopen tien jaar geregeld verhoogd en verlaagd. De WRR pleit ervoor om de kinderopvang te verbeteren, goedkoper te maken en dat beleid voor langere tijd vast te leggen.

Politiek

Politieke leiders en partijen hebben ook een eigen belang bij het te hulp schieten van de middenklasse. Tot nu toe stemt de overgrote meerderheid van de middenklasse nog op middenpartijen, maar dat kan veranderen. De ontevredenheid over de politiek in Nederland en Europa groeit bij de middenklasse, zegt WRR-lid Engbersen: "Je ziet dat als het gaat over vraagstukken als migratie, dat een deel van het midden meer is gaan lijken op laagopgeleiden en minder vertrouwen heeft in de politiek."

Politieke stabiliteit in een land is afhankelijk van een sterke middenklasse en een sterk politiek midden in het parlement. Het WRR-rapport is in conceptvorm al enige tijd in het bezit van informateur Gerrit Zalm, die probeert een kabinet samen te stellen bestaande uit VVD, CDA, D66 en de ChristenUnie.

Niet op achteruit

Ondanks de onzekerheden die de middenklasse voelt, is het niet zo dat de middeninkomens er de afgelopen jaren allemaal op achteruit zijn gegaan. "Als je naar de bruto-marktinkomens kijkt, zijn de middeninkomens fors naar beneden gegaan. Houd je rekening met de netto-inkomsten na belastingen en premies dan is het redelijk stabiel", zegt Engbersen. Het zijn, blijkt uit onderzoek, vooral de hoge inkomens die hebben ingeleverd in de afgelopen jaren.

Overigens stelt de WRR ook vast dat de onzekerheid die leeft niet helemaal weggenomen kan worden door overheidsmaatregelen. De naoorlogse periode waarin een baan voor het leven normaal was en het automatisme waarmee de levensstandaard van mensen verbeterde, was uniek in de geschiedenis en komt voorlopig niet meer terug. "Wat je nu ziet, is dat heel veel groepen moeite hebben om hetzelfde niveau te handhaven en sociale daling te voorkomen en dat is nieuw," zegt Engbersen. De WRR pleit daarom tot slot ook voor het weerbaarder maken van mensen en permanente scholing.