Het contraseign: uitweg voor nieuw kabinet rond ethische dilemma's?
De onderhandelingen over een kabinet van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie gaan nu dan toch echt beginnen. Zoals inmiddels algemeen bekend zijn er grote meningsverschillen tussen D66 en ChristenUnie over medisch-ethische onderwerpen. In de discussie daarover duikt soms weer het woord 'contraseign' op.
1. Wat is een contraseign?
Voordat een wet in werking kan treden, moet hij gepubliceerd worden in het Staatsblad. Elke wet is ondertekend door de koning, maar ook de handtekening van een minister of staatssecretaris moet eronder staan. Zo is duidelijk dat niet de koning, maar het kabinet verantwoordelijk is.
2. Is ook bij initiatiefwetten een contraseign nodig?
De meeste wetsvoorstellen komen van het kabinet, maar soms halen ook wetten het Staatsblad die zijn ingediend door een Tweede-Kamerlid, initiatiefwetten. De Tweede en de Eerste Kamer kunnen zo'n wet aannemen, ook als het kabinet er niets in ziet. Maar ook een initiatiefwet moet door een lid van het kabinet worden medeondertekend. Met andere woorden: ook een initiatiefwet haalt het Staatsblad niet, als het kabinet er niet aan meewerkt.
3. Waarom is die discussie actueel?
Er zijn grote meningsverschillen tussen D66 en ChristenUnie over medisch-ethische onderwerpen, zoals het kweken van embryo's voor onderzoek en het geven van stervenshulp aan mensen die hun leven voltooid vinden. D66 wil dat toestaan, de ChristenUnie is daar mordicus tegen.
Aanvankelijk leken D66 en ChristenUnie vanwege de grote tegenstellingen helemaal niet met elkaar te willen onderhandelen over een kabinet. Maar nadat alle andere opties voor een meerderheidskabinet waren afgevallen, besloten ze om het toch te proberen.
De immateriële onderwerpen worden volgende week al besproken. Informateur Zalm zal een soort bezweringsformule moeten vinden waarin alle partijen zich kunnen vinden. D66 wil graag doorgaan met de voorbereiding van een wetsvoorstel om onder bepaalde voorwaarden stervenshulp bij een voltooid leven uit het Wetboek van Strafrecht te halen; de ChristenUnie wil juist de vrijheid om niet aan zo'n wet te hoeven meewerken.
Een veelgenoemde mogelijkheid is dat de discussie aan de Kamers wordt overgelaten ("een vrije kwestie"). Maar het is de vraag of de ChristenUnie dat accepteert. En bovendien: als zowel de Tweede als de Eerste Kamer de wet aanneemt, moet die dus toch nog door een minister of staatssecretaris worden medeondertekend en zo raakt het kabinet er dan toch nog bij betrokken. Een soms wel geopperde optie is dat het komende kabinet vanwege de grote bezwaren van de ChristenUnie het contraseign aan de wet zal onthouden. Een volgend kabinet zou dan de handtekening alsnog kunnen zetten. Dan zou de wet daarna van kracht kunnen worden.
4. Komt het vaak voor dat het contraseign wordt geweigerd?
Het geven van het contraseign is in de overgrote meerderheid van de gevallen een formaliteit. Het is maar een paar keer voorgekomen dat het kabinet een initiatiefwet weigerde te ondertekenen. Saillant is dat in de kabinetsformatie van veertig jaar geleden de discussie over het contraseign ook al een belangrijke rol speelde. Ook toen ging het over een medisch-ethische kwestie: in de formatie van 1977 botsten PvdA en D66 hevig met het CDA over abortus. In de onderhandelingen daarover dreigde CDA-onderhandelaar Van Agt een initiatiefwet over de legalisering van abortus als minister niet te ondertekenen.
Uiteindelijk mislukten de onderhandelingen tussen de drie partijen, niet rechtstreeks vanwege de abortuskwestie, maar de discussie daarover had wel bijgedragen aan een sfeer van groot onderling wantrouwen. Na het vastlopen van de besprekingen slaagde het CDA er in korte tijd in om met de VVD alsnog een akkoord te sluiten over een nieuw kabinet. Dat kabinet (Van Agt I) kwam vervolgens met een eigen voorstel voor een abortuswet, dat ook het Staatsblad haalde.
5. Hoe gaat het nu verder?
De afloop van de huidige discussie over medisch-ethische onderwerpen is onduidelijk. Alle partijen in de formatie benadrukken dat ze een succes willen maken van de onderhandelingen. Maar ze willen ook allemaal dingen waarin hun achterban zich kan herkennen. Mogelijk komt het kabinet de komende periode helemaal niet toe aan een afgerond standpunt over voltooid leven: er ligt nog geen wetsontwerp bij de Tweede Kamer en als zo'n voorstel al is ingediend, is het maar de vraag wanneer het wordt behandeld en of er een meerderheid voor is in beide Kamers.
Sommige betrokkenen denken dat het nog wel even duurt voordat de discussie over voltooid leven is uitgekristalliseerd. Ze trekken daarbij een parallel met de euthanasiewet: die kwam er pas in 2002 na tientallen jaren maatschappelijk debat.
