Open brief aan Mark Rutte
Geachte Mark Rutte,
Allereerst gefeliciteerd met uw nieuwe functie als premier van Nederland, en uw eerste week als leider van ons land. Ik had persoonlijk liever gezien dat u een progressieve coalitie had gevormd, maar dat neemt niet weg dat ik hooggespannen verwachtingen heb van uw leiderschap.
Met uw aantreden als premier beleven we een belangrijk moment in onze vaderlandse geschiedenis. U bent namelijk niet alleen de eerste liberale leider van Nederland, maar ook vrijgezel. En dat is bijna net zo uitzonderlijk als een vrouwelijke premier of een zwarte president. U verricht als single kabinetsleider pionierswerk en uw incasseringsvermogen wordt daarbij flink op de proef gesteld.
Toen u lijsttrekker werd van de liberalen, fronsten sommige partijgenoten hun wenkbrauwen. Heeft een vrijgezel wel de juiste electorale uitstraling? Ik kan me zo voorstellen dat u bij menige liberale borrel pardoes bent opgescheept met een welbespraakte Louise of vriendelijk glimlachende Liedewij, terwijl uw interesse eigenlijk uitging naar de geserveerde bittergarnituur. Ook durf ik te beweren dat uw vrienden en familieleden af en toe hun zorgen uiten over uw welzijn en gezondheid, dat is immers het lot van menig andere vrijgezel.
In de media is uw status een geliefd onderwerp. Wat is er toch aan de hand met de VVD-lijsttrekker, dat hij nog ongebonden door het leven gaat? Sommige mensen trekken daarbij een - enigszins merkwaardige - conclusie. U moet wel homoseksueel zijn, waarom anders heeft de romantische liefde nog geen vorm gegeven aan uw privéleven? Dat met deze argumentatie homoseksuelen worden weggezet als mensen die niet in staat zijn langdurige relaties aan te gaan, dat lijkt niemand te deren. Toen hardnekkige geruchten de ronde deden over dat u wel heel veel tijd met uw moeder doorbracht, was de beeldvorming compleet: er klopt iets niet, er is iets raars aan de hand met meneer Rutte.
Uw privéleven zou niet ter discussie moeten staan, ook nú niet. Maar ik roer dit onderwerp aan omdat mijns inziens de ophef rondom uw burgerlijke status exemplarisch is voor de positie van alleenstaande Nederlanders. Het ideaal van de romantische liefde - en het daarbij horende kostwinnersmodel - is diep geworteld in onze samenleving, met alle gevolgen van dien voor de 2,5 miljoen mensen die ofwel bewust, ofwel door een samenloop van omstandigheden, vanavond alleen zijn.
Wij singles zijn een groeiende minderheid, volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek vormen wij in 2050 zelfs de helft van alle huishoudens. Toch worden singles stelselmatig achtergesteld. Een paar voorbeelden; alleenstaande mensen moeten naar verhouding vaak meer lokale belasting betalen dan grotere huishoudens. Singles krijgen minder inkomensafhankelijke huur- en zorgsubsidies dan samenwonenden. Vrijgezellen hebben geen recht op zorgverlof om voor hun beste vriend of vriendin te zorgen - terwijl partners wél vrij krijgen om bij hun zieke geliefde te zijn. Voorts betalen we met zijn allen mee aan nabestaandenpensioen, terwijl met name oudere vrijgezelle mensen geen weduwe of weduwnaar worden. Volgens onderzoek van hypotheekverstrekkers hebben singles vaak de grootste moeite een eigen huis te financieren. En dan is het al helemaal niet verstandig om als vrijgezel te sterven; nabestaanden betalen 40 procent erfrechtbelasting, met een belastingvrije voet van 2.000 euro. Voor echtgenoten is die belastingvrije voet zes ton, en het tarief 20 procent.
Singles worden niet alleen fiscaal achtergesteld, er zijn ook tal andere aspecten van het maatschappelijk verkeer die de norm bevestigen dat mensen zich moeten organiseren in groepjes van ten minste twee. Ik noem de toeslagen voor hotelkamers als je alleenstaand bent, of de schappen van de supermarkt die uitpuilen van familieverpakkingen, net als je economisch wilt inkopen.
De single status geeft bovendien nooit aanleiding tot een feest. Vrijgezellen worden geacht mee te betalen aan babycadeaus voor collega's. Op een vrije zaterdagavond staan vrijgezellen dapper huwelijksliederen mee te zingen op melodie van 'De meeste dromen zijn bedrog'. Immers: alles voor het gelukkige bruidspaar. Wij feliciteren - samen met de burgemeester--de buren als ze zestig jaar getrouwd zijn. Maar singles worden nooit gefeliciteerd met het feit dat ze alweer twintig jaar alleen door het leven gaan. Het feit dat vrijgezelle mensen vaak meer tijd investeren in andere relaties wordt niet als een maatschappelijke prestatie gezien. Vriendschap is in onze samenleving ondergeschikt aan het ideaal van een gezin. En dat terwijl vriendschap vaak bestendiger is en zodoende meer maatschappelijk rendement oplevert dan romantiek.
De discriminatie en de onheuse bejegening zouden een doorn in het oog moeten zijn voor elke zichzelf respecterende vrijgezel. Maar alleenstaanden zijn nog steeds huiverig om zich te organiseren, behalve voor gelegenheden die hun status direct kunnen opheffen, zoals single feesten. Het negatieve beeld van de alleenstaande is zo verankerd in onze maatschappij, dat we ons niet graag associëren met lotgenoten. Een krachtig voorbeeld kan daar verandering in brengen. Als singles een intellectuele voorhoede nodig hebben, dan bent u de aangewezen persoon om het initiatief te nemen.
Onder Balkenende IV werd het idee van het gezin als hoeksteen van de samenleving onderstreept met een minister voor Jeugd en Gezin. Ik begrijp dat uw coalitiepartner - het CDA - ook deze regeerperiode zal hameren op het belang van gezinsbanden.
Uw progressief-liberale speelruimte is gering, daar ben ik me van bewust. Maar ik vraag u, als premier én als vrijgezel: sta op voor die 2,5 miljoen mensen. Dat begint met het fiscaal gelijktrekken van alle mensen, en eindigt met een gelijke maatschappelijke waardering van alle verbindingen die mensen met elkaar aangaan. Uw optreden kan bijdragen aan het welzijn van alle alleenstaanden in Nederland, zodat happy en single in de toekomst wellicht niet langer als een vanzelfsprekende tegenstrijdigheid wordt gezien.
Vrijgezellen krijgen geen zorgverlof om voor hun beste vriend of vriendin te zorgen
Vriendschap is in onze samenleving ondergeschikt aan het ideaal van een gezin.