De Tweede Wereldoorlog levert nog altijd monumenten op

• Roel Pauw

  Verslaggever

Ruim 3700 monumenten bestaan er al in Nederland voor slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog, zegt het Nationaal Comité 4 en 5 mei. En toch blijkt er nog steeds behoefte te zijn om bepaalde (groepen) slachtoffers of gebeurtenissen te gedenken met een monument.

Daar zijn verschillende verklaringen voor. Soms gaat het om een slachtoffer dat nu pas wordt teruggevonden, bijvoorbeeld na graafwerkzaamheden of bij de berging van een vliegtuigwrak. Soms gaat het om een groep slachtoffers die een beetje in vergetelheid is geraakt. Zo zijn er de afgelopen jaren op verschillende plekken monumenten opgericht voor psychiatrische patiënten die vaak zwaar te lijden hebben gehad onder de naziterreur. Niet zelden met de dood tot gevolg.

Vorige maand is er een monument onthuld voor de 17-jarige Annette Katan, een Joods meisje dat ondergedoken heeft gezeten in het Groningse dorpje Zeerijp.

Haar naam kwam ook al voor op een gedenksteen in Den Haag, maar de inwoners van Zeerijp wilden dit meisje ook in hun eigen dorp op een passende manier in herinnering houden.

Voor de komende tijd staat er nog een hele reeks onthullingen gepland: een gedenkteken voor de Engelandvaarders in Katwijk, eentje ter nagedachtenis aan Kamp de Bruine Enk in Nunspeet en er zijn plannen om het monument in Ommen te vernieuwen. Verder komen er op allerlei plekken nog (digitale) toevoegingen om het verhaal achter het monument duidelijker te vertellen.

Heel soms moet een monument worden aangepast omdat er namen op staan die daar niet thuishoren. Vorige maand bleek bijvoorbeeld dat er twee SS'ers staan vermeld op een monument in Leidschendam-Voorburg.

Het eerste Nederlandse oorlogsmonument is al op 18 juni 1940 opgericht. Nog geen maand nadat de Duitsers Nederland onder de voet hadden gelopen, werd op de begraafplaats van Dubbeldam (nu Dordrecht) een kleine, eenvoudige obelisk geplaatst. Er stonden nog geen namen op, want in de chaos van die dagen was volstrekt onduidelijk wie er nou precies waren omgekomen.

Het monument is een eerbetoon aan de mannen van het 28e Regiment Infanterie die sneuvelden bij de verdediging van de Moerdijkbrug en het eiland van Dordt. Anthonie Petrus van der Kraan was een van hen. Zijn naam werd uiteindelijk pas in de jaren 80 op het monument bijgeschreven.

Waarom dat zo lang heeft moeten duren weet zoon Arie niet, maar ongeveer vanaf diezelfde tijd is hij vaste bezoeker van de Dodenherdenking in Dubbeldam. "Toen mijn vader overleed, was ik 2 jaar oud, dus ik wist niets over de toedracht van zijn dood. Ook al omdat mijn moeder er nooit over heeft willen praten. Door op 4 mei naar de herdenking in Dubbeldam te gaan, kreeg ik een beeld van de omgeving waar het gebeurd was en van de omstandigheden waaronder hij is gesneuveld."

Bas in 't Veld probeert er ook elk jaar bij te zijn. Het is een deel van zijn eigen levensverhaal: als 10-jarig jongetje heeft hij de Duitsers uit de lucht zien neerkomen op de akkers van zijn opa. "Een volk dat zijn eigen gesneuvelden vergeet, is het zelf niet waard om te leven. Dat vind ik heel erg. Hoe lang het ook geleden is, we moeten die mensen blijven gedenken."

Luister morgen tussen 18.30 en 20.30 uur op NPO Radio 1 naar onze radioreportages met meer verhalen over de monumenten.