Hoe kansrijk is formeren met GroenLinks? En hoelang duurt het?

Gisteren werd bekend dat VVD, CDA, D66 en GroenLinks gaan onderhandelen over de vorming van een nieuw kabinet. Hoe uniek is deze combinatie? Hoe groot is de kans dat GroenLinks alsnog afhaakt? En duren formaties met meerdere partijen in het algemeen langer?

Veertig jaar

Als de formatie slaagt, zou het de eerste succesvolle kabinetsformatie zijn met meer dan drie partijen in veertig jaar tijd. Als we de voorlopers van het CDA (KVP, ARP en CHU) als één partij rekenen, is het sinds de Tweede Wereldoorlog zelfs maar een keer eerder voorgekomen dat er vier partijen een coalitie vormden: het kabinet-Den Uyl (1973-1977).

Het 'motorblok' van VVD, CDA en D66 regeerde eenmaal eerder samen: tussen 2003 en 2006 in het kabinet-Balkenende II. Voor GroenLinks zou het de eerste regeringsdeelname zijn. Wel regeerde de PPR, een van de partijen die later zijn opgegaan in GroenLinks, eenmaal. De 'radicalen' waren onderdeel van het kabinet-Den Uyl.

VVD en CDA regeerden vaker wel dan niet samen. 11 van de 21 naoorlogse kabinetten bestonden uit de VVD en het CDA of zijn voorlopers.

Linkse partijen

De geschiedenis laat zien dat linkse partijen het moeilijker vinden om een goede verkiezingsuitslag om te zetten in regeringsdeelname dan rechtse. De VVD had sinds 1956 (toen de Tweede Kamer werd uitgebreid naar 150 zetels) gemiddeld 25 zetels in de Tweede Kamer, en regeerde sindsdien dertien keer. De PvdA had gemiddeld 42 zetels, maar regeerde sinds 1956 maar zeven keer.

Als je kijkt naar het formatieproces, valt op dat linkse partijen vaak niet goed uit de onderhandelingen komen. Van de 21 naoorlogse formaties liepen de onderhandelingen acht keer stuk, en kwam er een andere coalitie tot stand dan de informateur op basis van de verkiezingsuitslag had voorgesteld. Vijf keer ging dat ten koste van de regeringsdeelname van een linkse partij.

Zo lag het na de verkiezingen van 2006 voor de hand dat het CDA en de PvdA samen met grote winnaar SP zouden regeren. Dat lukte niet. GroenLinks werd nog uitgenodigd om te onderhandelen, maar toenmalig fractievoorzitter Halsema sloeg dat aanbod af. Uiteindelijk ging de ChristenUnie meeregeren.

In 2003 leek een coalitie van CDA en PvdA onvermijdelijk, maar werd het een coalitie van CDA, VVD en D66. In 1977 en 1982 won de PvdA de verkiezingen. In 1982 voerden PvdA en CDA een paar dagen gesprekken, hoewel bij voorbaat al duidelijk was dat die niets zouden opleveren. Zowel in 1977 als in 1982 gingen CDA en VVD uiteindelijk samen regeren, dat waren de kabinetten-Van Agt I en -Lubbers I.

In de regel geldt: hoe meer partijen deelnemen aan een formatie, hoe langer het duurt. Als we de voorlopers van het CDA als één partij rekenen, duurde een formatie met drie partijen gemiddeld 94 dagen; met twee partijen gemiddeld 74 dagen.

De grote uitzondering op de regel is de formatie van 1977. Het is de langste formatie ooit, terwijl het uiteindelijk gevormde kabinet maar uit twee partijen bestond. De formatie duurde in totaal 208 dagen omdat PvdA, CDA en D66 er niet in slaagden een akkoord te bereiken. Uiteindelijk besloten CDA en VVD te gaan formeren, en lag er binnen veertig dagen een akkoord.

Als VVD, CDA, D66 en GroenLinks er de komende tijd samen uitkomen, zal dat dus zeer waarschijnlijk pas zijn na maandenlange onderhandelingen.