Van bubbelwolk tot valstreepgat: Wolkenatlas telt 12 nieuwe soorten
Het mysterieuze valstreepgat. Dreigende rolwolken. De spectaculaire bubbelwolk. Eenvoudige condenssporen van vliegtuigen. Vanaf nu zijn ze allemaal terug te vinden in de nieuwe editie van de Wolkenatlas. Het is voor het eerst in veertig jaar dat er nieuwe wolkensoorten zijn toegevoegd aan het standaardwerk.
De eerste editie van het boek verscheen in 1896, met toen slechts 28 ingekleurde platen. De nieuwe editie verschijnt op internet, met 600 plaatjes en video's om de ruim honderd verschillende wolkentypes te illustreren.
"De belangstelling voor wolken is de afgelopen jaren flink toegenomen", zegt wolkenliefhebber Pier Siebesma van het KNMI. "Via het internet en sociale media worden heel veel foto's uitgewisseld. Ook is de wetenschap geïnteresseerd in hoe wolken zich anders gaan gedragen door klimaatverandering."
De atlas is te gebruiken zoals een natuurliefhebber een plantengids naslaat, legt Siebesma uit. "Je moet een beetje weten hoe je moet zoeken. Wolken zijn ingedeeld in geslachten, soorten en variëteit."
De Engelse apotheker Luke Howard presenteerde in 1802 de eerste indeling voor wolken. Op basis van hun vorm onderscheidde hij drie hoofdsoorten en vier ondersoorten, waaronder de cirrocumulus (schapenwolk) en cumulus (stapelwolk).
Tegenwoordig gebruiken weerkundigen tien hoofdsoorten, afhankelijk van hoe en op welke hoogte de wolk is ontstaan. Door Latijnse woorden toe te voegen kunnen meteorologen verder onderscheid maken: praecipitatio voor regen, undulatus voor golvend.
Specifiekere benoemingen
Met de nieuwe termen kunnen wolken nog specifieker benoemd worden. Als de wolken zijn ontstaan door mensen (zoals condenssporen), spreekt men van homogenitus. Kwam het door een waterval of natuurbrand, dan spreekt men nu van cararactagenitus en flammagenitus.
Ook zijn er nieuwe woorden om vormen van wolken aan te duiden. Cavum (Latijn voor gat) beschrijft het gat in een wolkendek dat door een vliegtuig kan ontstaan, ook bekend als een valstreepgat of pilotengat. De nieuwe volutus (rolwolk) wordt zo genoemd omdat hij voor een donderwolk uitrolt.
Eén van de nieuwe wolkensoorten hebben we te danken aan de oplettendheid van een fotograaf uit Iowa, die in 2006 een foto maakten van een dreigend wolkendek. Pas toen zij haar foto publiceerde op de site van de Cloud Appreciation Society ontdekte men dat deze soort veel vaker voorkomt: van over de hele wereld kwamen voorbeelden binnen.
De wolk, vanaf nu officieel asperitas (ruigheid) genoemd, ontstaat als bij onstabiele weersomstandigheden krachtige luchtstromingen het wolkendek doen golven. Het doet denken aan een onrustige zee vanaf de onderkant bekeken. De bubbelwolk is ook in Nederland wel eens waargenomen.
Voor Siebesma hoeft het overigens niet zo exotisch: ook met een alledaagse cumulus is hij al blij. "Ik ben vooral geïnteresseerd in hoe wolken zich ontwikkelen. Die stapelwolken of onweerswolken zijn enorm dynamisch. Als je ze met een timelapsecamera fotografeert, dan is dat fantastisch."
