Voor de koning is de ene premier de andere niet

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis, schrijft wekelijks over actuele ontwikkelingen rond het koningshuis.

Als boven de partijen staand staatshoofd heeft Willem-Alexander zich verre gehouden van de verkiezingsstrijd. Hij is niet eens gaan stemmen. Bij de net begonnen kabinetsformatie staat de koning - al kan er in geval van een patstelling een beroep op hem gedaan worden - aan de zijlijn.

De meeste politieke analisten gaan er intussen van uit dat Mark Rutte opnieuw minister-president zal worden. Er is dus alle kans dat de tandem Willem-Alexander en Mark Rutte in stand blijft. Dat is voor de koning, al mag hij zich daar nooit over uitlaten, niet onbelangrijk, want hij heeft met de VVD-leider, voor zover dat zichtbaar is, een soepele samenwerking weten op te bouwen.

Energiek en goedlachs

Koning en premier zijn tot elkaar veroordeeld. Ze moeten, graag of niet, samenwerken. Een andere smaak is er niet. Willem-Alexander en Mark Rutte hebben op het eerste gezicht heel wat gemeen. Ze zijn leeftijdsgenoten, studeerden allebei geschiedenis in Leiden, zijn allebei Nederlands Hervormd, lijken allebei energiek en goedlachs en tonen zich allebei gemakkelijk in de omgang. Dat is de buitenkant.

Hoe het echt tussen de twee marcheert, hoort tot het geheim van Noordeinde. Wat we in de voorbije vier jaar zagen, was een koning die op grote afstand bleef van alles wat met (partij)politiek te maken heeft en de minister-president ook in diens rol als 'nationale leider' niet in de weg zat.

Op zijn beurt verdedigde de premier de koning te vuur en te zwaard als die te maken kreeg met kritiek op de kosten van de monarchie, zoals bijvoorbeeld dure paleisverbouwingen, een uit het verleden opduikende belastingdeal, de onderhoudskosten van de Groene Draeck en zo meer.

Ragfijne samenwerking

In onze constitutionele monarchie luistert de rolverdeling tussen koning en premier heel nauw. De koning heeft vooral representatieve taken en staat voor nationale eenheid en saamhorigheid. Binnenskamers mag hij zijn mening over politieke zaken geven, maar hij gaat er niet over.

De koning is onschendbaar en de ministers, de minister-president voorop, zijn verantwoordelijk. Zo staat het in de grondwet. Dat vergt een ragfijne samenwerking. In elk geval naar buiten toe dient het front van koning en premier hermetisch gesloten te blijven. Bij Willem-Alexander en Rutte is dat tot nu toe redelijk gelukt.

Dat is minder vanzelfsprekend dan het lijkt. De ene koning (m/v) is de andere niet en ook premiers (tot nu toe alleen maar mannen) zijn uit verschillend hout gesneden. Daarbovenop komt dat koningen en koninginnen niet gekozen worden. Zij blijven veel langer aan de macht dan premiers. Koningen 'verslijten' ​meer premiers en kabinetten dan premiers koningen.

Koningin Juliana had in de 32 jaar van haar koningschap te maken met tien premiers en veertien kabinetten. Beatrix zag in de 33 jaar dat ze op de troon zat ook veertien kabinetten passeren, maar slechts vijf premiers: Van Agt, Lubbers, Kok, Balkenende en Rutte.

Willem-Alexander is bijna vier jaar koning. Hij krijgt binnenkort zijn tweede kabinet en de kans is reëel dat hij doorgaat met Mark Rutte als premier. Wanneer Willem-Alexander met een nieuwe premier (m/v) verder mag of moet, is politiek koffiedik kijken. Misschien wel eerder dan we denken. De uitkomsten van kabinetsformaties zijn en blijven ongewis. Ook voor het staatshoofd.