Verpleegkundigen waarschuwen: voltooid leven niet altijd voltooid
Verpleegkundigen zien in de praktijk vaak dat er andere argumenten meespelen bij een uitgesproken doodswens dan iemand in eerste instantie benoemt. De doodswens hangt vaak samen met de kwaliteit van het leven, en niet persé met het gevoel dat het leven is afgerond. Bijna driekwart van de verpleegkundigen heeft ervaring met een cliënt die wil sterven, zegt de beroepsorganisatie Verpleegkundigen en Verzorgenden Nederland (V&VN) op basis van een ledenpeiling.
De beroepsorganisatie waarschuwt een nieuw kabinet daarom voorlopig geen wetgeving in te voeren over hulp bij zelfdoding bij 'voltooid leven'. Volgens V&VN is daar eerst meer onderzoek en debat voor nodig. Uit de respons blijkt dat er veel onduidelijkheid is over het begrip 'voltooid'.
De Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde (NVVE) zegt in reactie dat meer onderzoek altijd goed is, maar dat dit het wetgevingsproces niet mag vertragen.
Soms is iemand gewoon klaar met een bepaalde situatie
"Onze hulpverleners nemen een doodswens van iemand altijd serieus en gaan het gesprek daarover niet uit de weg. Maar ze zien ook dat er vaak andere zaken meespelen, dat iemand bijvoorbeeld bang is. Soms is iemand niet klaar met het leven an sich, maar klaar met een bepaalde situatie," zegt Jasmijn de Lange van V&VN.
Gevoelens van eenzaamheid en vrees voor afhankelijkheid spelen vaak een grote rol, zeggen de verpleegkundigen. De ervaringen sluiten aan bij de conclusies van eerder promotieonderzoek onder 25 ouderen die zeiden dat ze hun leven als voltooid beschouwden.
Verpleegkundigen zien soms ook onzorgvuldige procedures bij de uitvoering van een doodswens, waaraan hulpverleners nu alleen mogen meewerken in het geval van euthanasie. Het gaat dan bijvoorbeeld om euthanasie die niet doorgaat omdat de arts op vakantie is, euthanasie waarbij de familie niet op tijd is ingelicht, artsen die weigeren mee te werken of artsen die elkaar blijven tegenspreken.
Mensen met een intense doodswens maken soms een eind aan hun leven zonder tussenkomst van zorgverleners, bijvoorbeeld door versterving, verdrinking of met medicijnen, zeggen verpleegkundigen.
Als cliënten willen sterven, horen verpleegkundigen dat vaak als eerste. Patiënten vragen in de helft van de gevallen om hulp. "Ik had een cliënte die over de 100 was. Ooit had ze een groot gezin, maar nu waren haar man en alle kinderen overleden. Ze had de diepe overtuiging dat haar leven was voltooid", vertelt verpleegkundige Pauline Arts-de Witt.
Hij was het overzicht over zijn leven kwijt.
"Maar ik had een andere ervaring met een cliënt die bleef zeggen dat hij dood wilde. Toen ik dat gesprek serieus aanging, bleek dat hij het overzicht over zijn leven kwijt was. Dat kwam onder meer doordat er telkens andere mensen over de vloer kwamen. We hebben hem daarmee kunnen helpen en toen zag hij het leven, zijn leven, weer zitten."
Over hulp bij zelfdoding en 'voltooid leven' zijn de meningen van de professionals sterk verdeeld. De een omschrijft hoe "mooi de serene sfeer was na een euthanasieverzoek", een ander dat ze er uit principe niks mee te maken wil hebben. Een van de respondenten schrijft ook: "Hier mag je erover praten en wordt naar jou geluisterd. Hier kan je zichtbaar zijn op je sterfbed. Dit vind ik erg bijzonder."
Ik zat naast een eenzame vrouw. Ineens blies ze haar laatste adem uit.
De verzamelde ervaringen leveren een beeld op van de intense werkelijkheid rond een sterfbed, ook bij natuurlijk overlijden. Ruim een derde van de verpleegkundigen heeft meer dan eens per maand met de dood te maken. Die momenten zijn altijd intens voor cliënt en naasten, maar ook voor hulpverleners. "Ieder mens is uniek, en ieder mens sluit zijn eigen boek", schrijft iemand bijvoorbeeld.
Bijna alle ondervraagde verpleegkundigen zeggen dat sterfgevallen hen ook na werktijd bezighouden, vooral als het gaat om jonge ouders, kinderen, of mensen die eenzaam overlijden. "Ik zat jaren geleden alleen naast een eenzame, stervende vrouw in het verpleeghuis en op dat moment blies ze haar laatste adem uit. Dat maakte veel indruk." Of: "Ik hield haar hand vast terwijl ze overleed. Geen familie aanwezig en die kwam ook niet."
Aan het sterfbed maken verpleegkundigen ook ontroerende momenten van liefde mee. "Man en vrouw naast elkaar, hand in hand bij overlijden van beiden in dezelfde nacht", beschrijft iemand. Een ander: "Een paar dagen voordat de zieke patiënte stierf, zijn zij en haar man nog getrouwd. Dat was heel mooi."