Rutte kan premier blijven, maar formatie wordt moeilijk
Mark Rutte kan als leider van de grootste partij minister-president blijven. De VVD-leider krijgt het voortouw bij de formatie, maar duidelijk is dat het een moeilijke opdracht wordt: voor een meerderheid in de Tweede Kamer zijn ten minste vier partijen nodig.
De partijleiders hielden vanavond de kaarten tegen de borst, maar het ligt voor de hand dat de VVD gaat regeren met het CDA en D66. Volgens de prognose komen die drie partijen echter 5 zetels tekort voor een meerderheid. Er lijken drie mogelijkheden om met een vierde partij aan een meerderheid te komen: met GroenLinks, de ChristenUnie of met de PvdA.
Theoretisch is ook de voorkeur van GroenLinks-leider Klaver mogelijk: een kabinet van de linkse partijen GroenLinks, PvdA en SP met het CDA, D66 en de ChristenUnie.
CDA-leider Buma heeft in de campagne echter duidelijk gemaakt dat hij weinig tot niets voelt voor regeren met links. Ook D66-leider Pechtold zal daar weinig voor voelen. Bovendien is het zeer de vraag of de SP de concessies zal willen doen, die voor de vorming van een kabinet noodzakelijk zijn.
Ook een vierpartijenkabinet-Rutte met GroenLinks, de ChristenUnie of de PvdA wordt moeilijk. Het is nog maar de vraag of met de ChristenUnie een meerderheid wordt behaald. Als dat gebeurt, is die meerderheid erg klein. Volgens de prognose van het ANP hebben VVD, CDA, D66 en ChristenUnie 76 zetels; daarbij mag er de komende jaren geen Kamerlid uitvallen.
Dat de PvdA opnieuw gaat regeren, geldt als zeer onwaarschijnlijk. PvdA-leider Asscher zei vannacht dat "het logisch is dat niet naar ons wordt gekeken bij de formatie". De PvdA wil het liefst herstellen in de oppositie. Helemaal uit te sluiten is het niet: ook het CDA ging na zijn historische nederlaag in 2010 meeregeren, nadat fractievoorzitter Maxime Verhagen eerst de indruk had gewekt dat hij niet mee zou doen. Maar voor de PvdA zou deelname aan een centrumrechts kabinet wel heel erg in strijd zijn met wat veel (potentiële) PvdA-kiezers van de partij verlangen.
Blijft over een kabinet-Rutte met GroenLinks. Klaver maakte in de campagne duidelijk dat hij een kabinet met de VVD niet uitsluit, maar de programmatische verschillen met die partij en het CDA zijn groot. Regeren met rechts houdt voor GroenLinks, dat nog nooit deel uitmaakte van een kabinet, een groot risico in. Een van de oorzaken van het dramatische verlies dat GroenLinks in 2012 leed, was dat de partij het kabinet-Rutte I had geholpen aan een meerderheid voor de Kunduz-missie in Afghanistan.
Omgekeerd zullen ook VVD en CDA niet enthousiast zijn over samenwerking met GroenLinks. In 2010 onderhandelde Rutte met PvdA, D66 en GroenLinks over 'paars plus'. Er was 'chemie' tussen Rutte en GroenLinks-leider Femke Halsema, die zich toen minder links opstelde dan Klaver nu, maar toch kwam het kabinet er niet.
De onderhandelingen liepen vast nadat was gebleken dat de VVD-leden en -kiezers een kabinet met links absoluut niet zagen zitten. Rutte werd door de partijbestuurders onder druk gezet zulke hoge eisen aan zo'n coalitie te stellen, dat de onderhandelingen strandden. Vervolgens werd een minderheidskabinet met het CDA gevormd, met gedoogsteun van de PVV. De VVD lijkt nu echter positiever te staan tegenover samenwerking met GroenLinks. Er is de afgelopen vier jaar al 'over links geregeerd, met de PvdA, en GroenLinks heeft Rutte de afgelopen jaren enkele keren aan een meerderheid geholpen, onder meer voor het leenstelsel.
Een minderheidskabinet kan nu ook de uitkomst worden. Extra complicatie is dat VVD, CDA en D66 ook in de Eerste Kamer geen meerderheid hebben. Ze zullen dan dus in beide Kamers op zoek moeten naar wisselende meerderheden.
