De euro: van groots project naar kop van Jut

• 

  André Meinema

  Verslaggever economie

Het europroject werd 25 jaar geleden bedacht. Vijftien jaar geleden zat de munt voor het eerst in onze portemonnee en rekenden we driftig om met behulp van een euro-omrekenaar ("keer twee plus 10 procent"). Het duurde nog eens jaren voor de wisselkoers gulden-euro in ons hoofd zat. En dan nog.

Voor wie geboren is na 1980, is de euro normaal en de gulden iets van vroeger. Wie van voor 1980 is rekent soms nog even om, om een gevoel bij prijzen te krijgen, of verspreekt zich in het woord gulden. Het is ook lastig om na eeuwenlang tellen in marken, francs en guldens een munt in te ruilen. In Frankrijk staat trouwens bij veel winkels op de kassabon het bedrag niet alleen in euro's, maar ook nog in francs.

In de Tweede Kamer is vandaag gedebatteerd over de euro. Het Forum voor Democratie van Thierry Baudet heeft een debat afgedwongen en wil de onderste steen boven over de invoering van wat hij noemt de rampzalige euro. Maar een meerderheid voelt niets voor een parlementaire enquête.

De euro is de bezegeling van een groots Europees monetair project: het samenbrengen van Europese landen in een grote unie, beklonken met een eigen Europese munt. Wat de dollar is voor de Verenigde Staten moest de euro worden voor het verenigd Europa.

Inmiddels wordt er in 19 Europese landen met de eenheidsmunt betaald en gerekend. Plus nog een aantal landen en overzeese gebiedsdelen waar je er ook mee terecht kunt, zoals Monaco, Andorra, de Canarische Eilanden, Frans Guyana en het eiland Réunion, en zelfs in het Franse Zuidpoolgebied.

Betalingsgemak

Er zijn ook negen EU-lidstaten die geen euro hebben of willen of zich bedacht hebben, waaronder het Verenigd Koninkrijk, Denemarken, Zweden, Hongarije, Polen en Bulgarije. Zijn die slechter of beter af?

De euro heeft, los van problemen, natuurlijk veel voordelen, zeggen de voorstanders. Een interne markt zonder landsgrenzen. Handelsvoordelen binnen en buiten Europa. Geen gedoe met wisselkoersen in de eurozone. Betalingsgemak voor consumenten en bedrijven. De euro scheelt kosten en tijd. En op vakantie is het ook reuze gemakkelijk.

Ondoordacht project

Maar de Europese schuldencrisis heeft de zwakke fundamenten van de euro pijnlijk blootgelegd. Een supranationale munt blijkt in een multinationaal verband met uiteenlopende economieën en divergerend nationaal beleid lastig. Het bestaan van zwakke en sterke regio’s binnen de muntunie veroorzaakte een eurocrisis en dwong de Europese Centrale Bank (ECB), als hoeder van de euro, tot onconventionele ingrepen om de euro te redden.

Het was koren op de molen van de eurosceptici. De euro is gewoon een slecht en ondoordacht project, afgedwongen door eurofielen, vinden zij.

Ongelijk speelveld

Landen zijn bovendien de euro in gerommeld. Griekenland, Ierland en Portugal zijn vervolgens met kunst- en vliegwerk ‘gered’, Spanje en Italië zijn zorgenkinderen en wij met z’n allen betalen daar een hoge rekening voor.

De vergelijking met de VS gaat niet op. De vijftig Amerikaanse staten zijn ook heel divers, met economisch-sociaal en financiëel sterke en zwakke gebieden en eigen politiek en juridisch beleid.

Desondanks is de VS veel meer verenigd dan Europa. Op zich niet gek: Europa is een lappendeken van nationale staten, historische en culturele scheidslijnen, krachtige en zwakke economieën. Het grote gelijk van de sceptici zit in het ongelijke speelveld.

Wat ze ons niet hebben verteld…

Was er dan niemand die dit allemaal niet zag, er rekening mee hield of voor waarschuwde? Waarom wilden ‘we’, de politici voorop, het zo graag?

Het project is geboren in een uniek tijdsgewricht, een kanteling van de geschiedenis. De Berlijnse Muur viel in 1989, de scheidsmuren in Europa werden geslecht, en het toenmalige West- en Oost-Duitsland maakten zich op om zich te verenigen en de grootste economie van Europa te worden. Wat zou dat doen met kleine landen en de oude grootmachten als Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk? Hoe moest de boel bij elkaar worden gehouden?

De vraag wie verantwoordelijk is voor (of schuldig aan) het euro-avontuur is achteraf een koe in de kont kijken. Als we alles geweten hadden, en beseft hadden dat er een eurocrisis zou komen, dan hadden we het wellicht anders of beter geregeld.

Alleen maar schulden

De schuldencrisis heeft daarenboven de nationale en populistische sentimenten aangewakkerd. De euro werd kop van Jut voor de verdeeldheid in Europa, de ellende aan de zuidkant, de aanslepende economische recessie, de warrige Europese aanpak van migratiestromen, en de bemoeizucht en regeldrift van Brussel.

De roep om meer politieke samenwerking en overdracht van bevoegdheden naar Brussel, om het monetaire en economische beleid te schragen, klinkt logisch maar wordt niet geloofd. We doppen liever weer onze eigen boontjes, desnoods zonder euro.

Welvaart, economie, democratie en geld in eigen handen. De euro heeft ons enkel schulden gebracht. De werkende Nederlander staat voor 20.000 euro garant voor de Zuid-Europese crisis.

Geen weg terug

De sceptici en critici zijn de euro liever kwijt dan rijk. De euro is ons in de maag gesplitst. De euro afschaffen? De roep van sommige politieke partijen in Europa om uit de euro te stappen klinkt steeds harder. En bij centrale banken en commerciële banken liggen scenario's klaar als het tot een exit komt en Europa verbrokkelt. De brexit laat zien dat alles kan.

Maar uit de euro stappen is ook lastig en duur. Voor Nederland als open economie worden de kosten geraamd op meer dan 100 miljard euro. De economie zakt in en we krijgen een eigen munt die 40 procent duurder is.

Een weg terug is er eigenlijk niet, zegt oud-Centraal Planbureaudirecteur en econoom Coen Teulings. In een column in NRC drukte hij het plastisch uit: Het is als bij het bakken van een omelet: als je de eieren hebt gebroken en door elkaar geklutst, kun je er niet weer ongebroken eieren van maken.