Deense 'no-nonsense-koningin' viert troonjubileum. Maar komt er nog een?

• Rolien Créton

  Correspondent Scandinavië

De Deense koningin Margrethe II zit deze maand 45 jaar op de troon: een wereldprestatie, waar alleen de Britse koningin en twee sultans aan kunnen tippen. Maar de 76-jarige Margrethe heeft het niet makkelijk sinds haar man, prins Henrik, op eigen initiatief besloot om 'met pensioen' te gaan.

Henrik ging daarmee in tegen een traditie. En Denen zijn dol op tradities, zeker als hun vorsten daarin de hoofdrol spelen.

Zo wordt in de winter iedere dag gevierd dat Margrethe dan in paleis Amalienborg in hartje Kopenhagen woont. In de zomermaanden woont ze buiten de hoofdstad. Als het staatshoofd thuis is, gaat de wisseling van de wacht om 12.00 gepaard met een optreden van het koninklijke muziekkorps. Een eerbetoon waar niet alleen toeristen, maar ook de Denen op afkomen.

'Ongehoord en zielig'

Nog zo'n traditie: in Denemarken regeren monarchen tot aan hun dood. "Leden van het koninklijk huis gaan hier nooit met pensioen", zegt de Deense Annemette Thomsen, terwijl ze naar de muziekparade kijkt. Ze is duidelijk teleurgesteld in prins Henrik, die een jaar geleden besloot om zich terug te trekken. "Ik vind het ongehoord en zielig voor Margrethe dat ze niemand aan haar zijde heeft staan."

Toch zou de koningin volgens haar moeten overwegen om het stokje aan kroonprins Frederik en zijn vrouw Mary door te geven. "Zowel voor haarzelf als voor Denemarken zou dat goed zijn."

Margrethe is in de 45 jaar op de troon uitgegroeid tot een autoriteit. Veel Denen kunnen zich geen andere vorst herinneren. Zo ontstond er nog lichte paniek op Oudejaarsavond, tegen 18.00 uur. Dat is in Denemarken een heilig tijdstip. Traditiegetrouw houdt de Deense koningin dan een toespraak en staan de Denen in feestelijke kleding met een glas champagne in de hand voor de tv.

Maar dit keer verscheen er een zwart scherm: het tv-signaal was even voor zessen in een groot deel van Denemarken weggevallen. Een nieuw jaar zonder hart onder de riem van de koningin, was moeilijk te bevatten.

De politie startte een onderzoek naar de verstoring van het signaal. Een man van 51 werd gearresteerd; hij zou zijn ontslagen bij een telecombedrijf en daarna, uit wraak, het tv-signaal hebben onderbroken. Maar de man was onschuldig en de politie is nog steeds op zoek naar de oorzaak.

Abdicatie of niet?

Margrethe heeft vooralsnog geen plannen om te abdiceren. Niet alleen omdat aanblijven traditie is, maar ook omdat ze het koningschap als een belangrijke plicht beschouwt. Een rol die ze abrupt op zich nam op 14 januari 1972, de dag dat haar vader overleed. Diezelfde avond kreeg Margrethe de koninklijke vlaggen overhandigd. "Dat was een bijzonder moment", zei ze later. "Ik rouwde natuurlijk om mijn vader die net was overleden. Tegelijkertijd besefte ik heel goed dat het moment was aangebroken. Dat ik voor de rest van mijn leven koningin zou zijn."

De dag erna stond Margrethe op het balkon van het paleis, met de Deense premier naast zich. Daar werd ze uitgeroepen tot koningin van Denemarken.

Margrethe is de eerste vrouwelijke monarch in Denemarken, omdat de Deense troonopvolgingswet daarvoor alleen mannelijke erfgenamen toestond. Zij krijgen nog steeds afwisselend de naam Frederik en Christian toebedeeld. Maar nadat de vader van Margrethe drie dochters kreeg, werd er een referendum gehouden om plaats voor Margrethe te maken.

"Margrethe is een echte majesteit, die tegelijkertijd met beide benen op de grond staat", zegt de bewonderaar Thomsen. "Niemand kan beter balanceren tussen het koninklijke en het menselijke aspect dan zij." Bij de menselijke kant van koningin Margrethe hoort ook dat ze zich niet schaamt voor haar zwakke punten. Zo heeft ze er nooit een geheim van gemaakt dat ze kettingrookster is en van extra sterke tabak houdt. De Griekse sigaretten die ze jarenlang liet importeren, werden door de EU zelfs verboden.

Ook is ze open over haar, naar eigen zeggen, soms gebrekkige rol als moeder van twee zonen, Frederik en Joachim. Toen de jongens klein waren, was de Deense koningin vanwege haar werk veel weg. "Ik had te weinig geduld en te weinig tijd", zegt ze eerlijk, iets wat veel Deense ouders uit hun dagelijks leven kennen.

De vraag is of koningin Margrethe binnenkort haar man zal volgen en zal besluiten om, tegen de traditie in, toch af te treden. Volgens kenners is dat niet uit te sluiten. Kroonprins Frederik wordt volgend jaar 50. Dat zou een mooi moment zijn om het stokje door te geven. Thomsen: "Maar uiteindelijk doet Margrethe precies wat ze zelf het beste vindt."