'Designated survivor', de reserve-president voor het geval dat...

Ooit gehoord van Jeh Johnson? Hij had president van Amerika kunnen zijn, als tijdens de laatste State of the Union van Barack Obama het noodlot had toegeslagen. Johnson was op de avond van die toespraak designated survivor: veilig weggestopt, ver weg van alle andere kabinetsleden, voor het zeer onwaarschijnlijke geval dat zijn politieke collega's allemaal iets zou overkomen.

Hoewel het gelukkig nog nooit nodig is gebleken, wijst scheidend president Obama voor de inauguratie van Donald Trump weer zo'n 'overlever' aan. Zijn enige taak is zorgen dat hem of haar niets overkomt. Want héél misschien moet diegene wel aan de bak als 45ste president van de Verenigde Staten.

De designated survivor staat weer in de belangstelling sinds ABC vorig jaar met een gelijknamige serie kwam. Daarin moet minister van Huisvesting Tom Kirkman (gespeeld door Kiefer Sutherland) plotseling het land besturen, omdat de president en alle overige ministers zijn omgekomen bij een aanslag.

Wat misschien niet iedereen wist: die designated survivor bestaat dus echt.

"Als je de verhalen hoort van mensen die het ooit zijn geweest, is dat best bijzonder", zegt Amerika-kenner Victor Vlam. "Als je bent aangewezen, ga je in de vroege ochtend van de dag van de inauguratie in het donker met een helikopter naar een geheime locatie, meestal een militaire basis. Die heli zet z'n verlichting uit. De piloot navigeert met nachtkijkers, zodat echt niemand kan traceren waar de designated survivor is."

Eenmaal op de basis, is de daginvulling even saai als aangenaam. "Je gaat gewoon voor de tv zitten", zegt Vlam. Zo zien we ook Kiefer Sutherland: in een grijze slobbertrui, biertje in de hand, popcorn op schoot. "Vaak krijg je lekker eten voorgeschoteld, zoals biefstuk en kreeft. Een paar uur later is alles voorbij en word je weer thuisgebracht."

Nucleaire aanval

Het concept voor de designated survivor komt uit de Koude Oorlog. "Het idee was dat als er een nucleaire aanval zou komen op Washington, er iemand moest zijn die president kon worden. Die moest ook kunnen terugslaan." Daarom is het koffertje met codes voor nucleaire aanvallen (de football) altijd in de buurt.

Er wordt een of twee keer per jaar een beroep gedaan op een designated survivor, meestal bij de State of the Union-speech en bij presidentiële inauguraties. De zittende president wijst iemand aan. Voor de inauguratie van Trump doet Obama dat dus. "Dat betekent dat als er vrijdag iets gebeurt waardoor iedereen rond Trump overlijdt, een kabinetslid van Obama de komende vier jaar president is", zegt Vlam. Zonder dat er nieuwe verkiezingen gehouden hoeven te worden dus. "Dit scenario is nu de enige manier waarop een Democraat de komende jaren in het Witte Huis blijft. Maar laten we hopen dat dat niet gebeurt."

De persoon die vrijdag op een geheime locatie naar de inauguratie gaat kijken, wordt vooraf geïnformeerd over zijn 'missie'. "Die kan zich dan voorbereiden. Het publiek hoort het net van tevoren of tijdens het evenement."

De designated survivor is meestal een onbekende minister, zegt Vlam. "Iemand die de meeste Amerikanen volstrekt niet kennen." Volgens Vlam komt dat doordat belangrijke ministers vaak in beeld worden gebracht bij de State of the Union, bijvoorbeeld als de president het over hun beleidsterrein heeft. "Als je niet aanwezig bent, wordt jouw terrein waarschijnlijk ook niet aangehaald. Dan ben je per definitie minder belangrijk."

De laatste bekende aangewezenen waren Jeh Johnson, opvallend genoeg de minister van Binnenlandse Veiligheid, Anthony Foxx (Verkeer) en Ernest Moniz (Energie).

In 2001, kort na de aanslagen van 11 september, was bij hoge uitzondering vice-president Dick Cheney designated survivor toen president Bush een toespraak hield voor het Congres. In die periode werd bewust voor een prominente overlever gekozen, zegt Vlam. Bij de machtsoverdracht van Bush aan Obama, op 20 januari 2009, was het de beurt aan minister van Defensie Robert Gates. Ook best een belangrijke man.