Zweedse Santa Lucia: blank en blond of ook jongetje en donker?
De Zweden vieren vandaag Santa Lucia: ze staan stil bij de donkerste dag van het jaar om te markeren dat de dagen vanaf vandaag langer en lichter worden. Maar de traditie, die op alle Zweedse scholen wordt gevierd, gaat gepaard met een ongemakkelijke discussie. Kan de heilige Santa Lucia ook een jongen en zwart zijn?
"Kom volgend jaar terug, dan is het heel goed mogelijk dat we een donker jongetje als Santa Lucia hebben", aldus de vicerector van een immigrantenschool in Malmö.
Op de Kryddgårdsskola, een school in een immigrantenwijk in Malmö, zijn ze ervan overtuigd. De Santa Lucia die Zweden decennialang heeft gekend, een blanke vrouw met lang blond haar, wordt binnenkort van haar troon gestoten. "Het is een traditie die aan verandering onderhevig is", zegt vicerector Caroline Sjölin.
Op haar school hebben vrijwel alle leerlingen een migrantenachtergrond en een donkere huid. De school wil vernieuwend zijn, ook met betrekking tot het Lucia-feest. Sjölin: "Dit jaar hadden we twee jongens die zich aanmeldden om Lucia te zijn. Uiteindelijk bleken ze toch te verlegen. Maar het is een begin: deze jongens zijn weer een voorbeeld voor anderen." De Lucia, die voorop mag lopen met echte kaarsjes op het hoofd, is dit jaar Hashmia, die glundert van trots.
Kan de kerstman ook een vrouw zijn?
De Zweedse discussie rondom Santa Lucia heeft twee lagen. Allereerst is er de discussie over het geslacht, waarbij scholen hun eigen regels opstellen. Zo heeft de Adolf Fredrik-school in Stockholm alleen maar meisjes als Lucia. "Kan de Kerstman ook een vrouw zijn?", vraagt de rector Lars Göran Jacobsson zich retorisch af.
"En wat zouden je kinderen denken van tante Kerstman? Ik sta kritisch tegenover vaste normen, dat is goed voor onze samenleving. Maar voordat ik ergens ja tegen zeg, moet er een grondige discussie aan vooraf gaan." De muzieklerares op deze school is het daarmee eens: "Je kunt ook het geslacht van Jozef en Maria omruilen, maar waarom zou je dat doen?"
De tweede, meer verborgen, laag die veel gevoeliger ligt, is welke huidskleur Santa Lucia heeft. De Zweedse warenhuisketen Åhlens deed dit jaar een gewaagd experiment en koos een donker jongetje met kroeshaar voor een Lucia-reclamecampagne. Maar na racistische reacties op sociale media besloten de ouders van het jongetje hun medewerking in te trekken.
De warenhuisketen besloot vervolgens de hele campagne af te blazen. Veel Zweden kwamen daarna in actie op sociale media om het jongetje en de meer-kleurigheid van Santa Lucia te steunen. Maar het beeld dat achterbleef was duidelijk: een donkere Lucia ligt gevoelig in Zweden.
De emancipatie van Lucia
De emancipatie van de heilige Lucia dringt ook op andere vlakken door, bijvoorbeeld op de Malmö Latinskola. De Lucia van deze school, jaarlijks gekozen door de stad Malmö, is Johanna, die een gehoorbeperking heeft. Ze staat vooraan tijdens het optreden en vertolkt de teksten van de liedjes via gebarentaal, met hulp van een tolk.
Op de Kryddgårdsskola in de immigrantenwijk zijn Hashmia en haar zes klasgenootjes bezig met de repetities. Ze zingen vol overtuiging, zonder enig teken van zenuwen. Vicerector Sjölin: "Dit is een belangrijke traditie voor ze. We leren ze tenslotte dat Zweden hun thuisbasis is."