Afghaanse rechters lopen gevaar en zijn een gevaar

Door buitenlandredacteur Monique van Hoogstraten

Acht officieren van justitie gedood. Vier gegijzeld. De minister van Justitie in Kunduz is bij een aanslag om het leven gebracht. Zomaar wat voorbeelden, genoemd in Amerikaanse ambtsberichten uit 2009 die via WikiLeaks bij de NOS terecht zijn gekomen.

"De angst om vermoord te worden leidt ertoe dat veel (zo niet de meeste) Afghaanse rechters en aanklagers hun werk niet objectief doen. Vooral als de zaak gaat over machtige criminelen en corrupte bestuurders met goede connecties."

Corrupte medewerkers

In januari 2010 wordt over de noordwestelijke provincie Badghis genoteerd: "Het provinciale hof heeft onlangs versterking van tien nieuwe rechters gekregen. Maar als gevolg van de veiligheidssituatie werken is er geen enkele rechter in Bala Murghab aan het werk en werkt er slechts één parttime in Moqur. Twee rechters die in Qades zouden gaan werken, hebben geweigerd daarheen te gaan. Ze voeren aan dat het daar onveilig is."

Daar kunnen ze weleens gelijk in hebben. In een ambtsbericht van een jaar daarvoor wordt verslag gedaan van een lang gesprek dat Amerikaanse diplomaten hebben gevoerd met de hoofdaanklager van Badghis, een man die volgens de Amerikanen deugt en die probeert echt iets te verbeteren.

De hoofdaanklager vertelt dat hij met de dood is bedreigd. Niet door opstandelingen, maar door mensen van zijn eigen kantoor; corrupte medewerkers die van hem af willen.

Mijlpaal

Rechters en officieren van justitie lopen niet alleen gevaar, sommigen vormen zelf ook een gevaar. Ze sluiten overeenkomsten met verdachten en laten zich omkopen. In ruil voor geld wordt afgezien van vervolging.

Zo vertelt de directeur van de centrale bank in oktober 2009 aan de Amerikanen dat het Openbaar Ministerie corrupt is, net als veel ambtenaren op lagere posities in de rechterlijke macht.

Misschien is er naar hem geluisterd. In elk geval wordt er in april 2009 een anti-corruptie-eenheid bij het OM opgericht. Een klein jaar later wordt het eerste succesje geboekt, een mijlpaal wordt het genoemd. Een onderzoeksrechter heeft 400 dollar aangenomen om een criminele zaak te laten vallen en wordt daarvoor vervolgd.

Wijze ouderen

Hij moet een boete van 400 dollar betalen en een half jaar de cel in. Geen jaar, zoals was geëist; zijn armoede en het feit dat hij zes kinderen moet voeden worden als verzachtende omstandigheid aangevoerd.

President Karzai (zelf overigens ook niet onschuldig aan omkoping) had het in het juni 2009 al tegen de Amerikanen gezegd. "Het gaat een hele tijd kosten de rechtspraak te herstellen, omdat het tijdens de oorlog zo grondig verwoest is." En: "Veel Afghanen vertrouwen op informele of stamgebonden systemen van rechtspraak."

Dat is iets wat sommige rechters trouwens ook aanbevelen als oplossing voor de corruptie. Een raad van wijze ouderen instellen die in elk geval de eenvoudiger disputen kan oplossen. Want: één rechter kun je makkelijk omkopen, een groep van vijftig ouderen niet.

Animo

Andere ideeën die in de ambtsberichten passeren: beveiliging van rechters en aanklagers, besloten, beveiligde wooncomplexen voor leden van de rechterlijke macht en betere scholing en training.

Allemaal dingen die de Amerikanen aanspreken en waarvoor ze ook programma's ontwerpen. Alleen: het zijn kostbare projecten en er is niet altijd geld. Soms is er ook gebrek aan animo, want het blijft gevaarlijk: werken als rechter, aanklager, officier in een land in oorlog. Vooral als je (mede) betaald wordt door de Amerikanen.