'Haven Rotterdam zo groot door 600 man met scheppen en kruiwagens'

Dat Rotterdam één van de grootste en belangrijkste havens ter wereld is, is mede te danken aan het werk van 600 mannen met scheppen en kruiwagens. Precies 150 jaar geleden begonnen die namelijk met de aanleg van de Nieuwe Waterweg, waardoor grotere schepen van en naar de Rotterdamse haven zouden kunnen varen.

"Het heeft wat centen gekost, maar het was het wel waard", zegt Henk van der Lugt van de Historische Vereniging Hoek van Holland. Samen met verslaggever Jozephine Trehy is hij bij het bezoekerscentrum van de Nieuwe Waterweg, waar vandaag een tentoonstelling opent over de geschiedenis van het kanaal.

In het bezoekerscentrum hangen oude kaarten, waarop goed te zien is waarom de Nieuwe Waterweg aangelegd moest worden. "Als je naar 1746 kijkt, dan zie je dat er tussen Rotterdam en de zee alleen nog maar een smal vaarwater ligt", zegt Van der Lugt.

En dat water was ook nog eens ondiep op sommige plekken, voegt hij daaraan toe. "De schepen moesten bijvoorbeeld omvaren via het Haringvliet, het Hollands Diep en de Dordtsche Kil. Het kon soms weken duren voor schepen vanuit Rotterdam de zee bereikten en andersom. Dat was een groot probleem."

Om de Rotterdamse haven beter bereikbaar te maken, ontwikkelde Rijkswaterstaat-ingenieur Pieter Caland een plan voor een nieuw kanaal van de zee naar Rotterdam, dwars door de duinen heen. De Rotterdamse Kamer van Koophandel was enthousiast, en in 1866 begon men met de aanleg. In 1872 was de nieuwe verbinding klaar.

Dat de haven beter bereikbaar moest worden, had onder meer te maken met de opmars van de stoomvaart halverwege de 19de eeuw. De havenstad lag namelijk strategisch gunstig: veel handelswaar werd doorgevoerd naar Duitsland en Groot-Brittannië. Het was dus noodzakelijk dat ook grotere schepen de haven konden bereiken.

Hoe de aanleg 150 jaar geleden ging? "Met kruiwagens en met scheppen", zegt Van der Lugt. De eerste spade werd door de Prins van Oranje, de oudste zoon van koning Willem III, in de grond gestoken, waarna honderden mannen het werk van hem overnamen.

"Die schepten het zand in kruiwagens, die vervolgens werden geleegd in treintjes die het zand afvoerden. Dat moet een verschrikkelijk werk zijn geweest: er was nog geen graafmateriaal zoals we nu kennen, dus het moest allemaal met de hand."

Van der Lugt legt aan verslaggever Trehy uit hoe dat allemaal in zijn werk ging:

Ingenieur Caland heeft met zijn project de basis gelegd voor wat Rotterdam uiteindelijk is geworden: de grootste en gemakkelijkst bereikbare haven van Europa, zegt Van der Lugt. "Rotterdam is nog steeds een van de motoren van de Nederlandse economie. Die was er niet geweest zonder dit kanaal."

En het werk aan de Nieuwe Waterweg is nog niet klaar. Op deze 150ste verjaardag wordt namelijk symbolisch begonnen met het uitdiepen van het kanaal. "Om concurrerend te blijven moeten er nog grotere schepen naar Rotterdam kunnen varen, en daarom moet de Nieuwe Waterweg ook weer dieper", zegt Fred Wagemaker van Rijkswaterstaat.

Het kanaal is op de ene plek weliswaar dieper dan op de andere, legt hij uit, maar 15 meter diepte is op dit moment gegarandeerd. "Dat wordt straks 16,4 meter. Dat klinkt niet als heel veel, maar het is toch een slok op een borrel."

Veel dieper zal niet gaan, zegt hij. Dat heeft te maken met de Maeslantkering, de stormvloedkering ter hoogte van Hoek van Holland die de Nieuwe Waterweg en het omliggende land tegen hoog water moet beschermen. "Die reikt tot 17 meter diepte, dus dat is de maximale grens."