Eén zin uit debat blijft hangen als een donderwolk

• Sander Warmerdam

  Bureau Washington

Donald Trump en Hillary Clinton debatteerden meer dan negentig minuten in Las Vegas over de meest uiteenlopende kwesties. Immigratie, het Hooggerechtshof, Irak, IS, de economie. Maar uiteindelijk bleef er maar één korte zin als een donderwolk hangen boven het debat: Trump kon nog niet zeggen of hij de uitkomst van de verkiezingen van 8 november zal respecteren: "Daar zal ik tegen die tijd over beslissen".

Die uitspraak golft na bij alle commentatoren, analisten en politici. Er vielen grote woorden als "on-Amerikaans" en "volledig in strijd met de trotse Amerikaanse traditie om de macht geweldloos over te dragen". Tijdens het debat noemde Clinton de uitspraak meteen "verschrikkelijk".

Commentatoren vonden Trump beheerst, hij liet Clinton uitpraten en gaf keurig ingestudeerde antwoorden die zijn conservatieve Republikeinse achterban gerustgesteld moeten hebben.

Hij stond pal voor het recht om wapens te dragen. Hij zou conservatieve rechters benoemen in het Hooggerechtshof om de rechten van het ongeboren kind te beschermen. Trump maakte duidelijk dat iemand hard moest optreden tegen alle immigranten die de grens oversteken om drugs te dealen (zijn "bad hombres" was al snel trending op Twitter).

Het was duidelijk dat Trump had geleerd van de eerste twee debatten. Toen liet hij zich veel te veel uit de tent lokken door Clinton. Zijn campagneteam moet hem op het hart gedrukt hebben dat dit écht zijn laatste kans was.

Clinton deed wat ze moest doen. Ze verdedigde haar posities en nam de standpunten in die ze zo onderhand wel kan dromen. Over het recht van een vrouw op een abortus, over de noodzaak om het bezit van gevaarlijke wapens aan banden te leggen en over haar kijk op immigratie: streng voor criminelen, humaan voor gezinnen.

Ze sprak Trump rechtstreeks aan op zijn omgang met vrouwen. Trump ontkende glashard dat er ooit iets onzedelijks is gebeurd en dat alle aanklachten allemaal verzinsels zijn van de Democraten. Clinton las hem streng de les over de manier waarop hij vrouwen kleineert en dat hij de (inmiddels negen) vrouwen die hem aanklagen voor aanranding niet serieus neemt.

Ze trok het eerdere argument van Michelle Obama door en leek zich de spreekbuis van alle Amerikaanse vrouwen te voelen toen ze zei dat dit nou precies is waar het om draait in de verkiezingen van 2016: "Wie zijn we? Wie willen we zijn?"

Geen goed antwoord

Toch maakte Trump het Clinton soms ook moeilijk. De Democratische kandidate had geen goed antwoord op de aantijgingen dat de Clinton Foundation (de goededoelenstichting van de Clintons) geld aanneemt van grote donoren die er wat voor terug willen.

Ook wees Trump erop dat het binnenlandse beleid van een grote geldschieter als Saudi-Arabië niet te rijmen valt met de verheven doelen van Clinton. Denk aan dezelfde vrouwen- en homorechten die zij zegt zo belangrijk te vinden, zo zei hij.

Nasty woman

Het begon inhoudelijk en vriendelijk, hoewel zonder handje vooraf. Maar naarmate het debat vorderde kon je merken dat Trump zich zichtbaar stond in te houden. Op sommige momenten hield hij het niet meer. "Such a nasty woman" floept er ineens uit tegen moderator Chris Wallace. Eerder in het debat had Clinton hem, niet subtiel, een marionet van Rusland genoemd.

Maar het was allemaal niets vergeleken met die uitspraak van Trump over de uitslag van de verkiezingen. "I will look into that at the time", is nu al historisch. Nog nooit heeft een Amerikaanse presidentskandidaat tijdens een officieel debat getwijfeld aan de legitimiteit van de verkiezingen. Een minachting voor de democratie, schrijft The New York Times in een commentaar.

Nadat Clinton was bekomen van de schrik wees ze op het karakter van Trump en zijn gewoonte om het systeem de schuld te geven wanneer hij verliest of dreigt te verliezen. Of het nu de FBI, de Republikeinse primaries of de Emmy's zijn: als Trump niet wint dan klopt er iets niet. Want in zijn wereld wint hij altijd.

De grote vraag blijft dan ook wat er gebeurt als Trump dit keer niet wint. In de peilingen staat Clinton er uitstekend voor. Dit debat zal goed vallen bij de boze achterban van Trump maar zal weinig zwevende kiezers in beweging brengen.

Belangrijker nog, wat zullen conservatieve Republikeinen (godvrezend en de liefhebbers van de Grondwet) de komende dagen zeggen over iemand die openlijk de eeuwenoude Amerikaanse democratische traditie minacht?

Volg de Amerikaanse verkiezingen ook op onze speciale site: