VS werd steeds blijer met Ben Bot
Door buitenlandredacteur Monique van Hoogstraten
Ben Bot is in de tijd dat hij minister van Buitenlandse Zaken was steeds meer op de hand van de VS geraakt. Zo sterk zelfs dat ze in hem een handig instrument zagen als bemiddelaar voor Amerikaanse belangen in Europa. Dat blijkt uit berichten van de Amerikaanse ambassade die via WikiLeaks-berichten in handen kwamen van de NOS.
Ook komt hij uit de ambtsberichten tevoorschijn als iemand die erg bezig was met zijn eigen positie. En opmerkelijk: hij wilde de begrafenis van prins Bernhard laten schieten voor een bijeenkomst in Rabat.
Bernhards begrafenis
Het is 2 december 2004. Nederland is een half jaar voorzitter van de Europese Unie, nog een paar weekjes en het zit erop. Ben Bot heeft als minister van Buitenlandse Zaken een prominente rol kunnen spelen. Hij is continu op pad geweest, heeft overleg gevoerd met de VS, China en het Midden-Oosten - de regio's die ertoe doen in de wereld.
In een gesprek met de Amerikaanse ambassadeur in Den Haag vertelt hij, volgens het verslag dat die daarvan maakte, dat hij ook na het EU-voorzitterschap graag zelf in beeld wil blijven. Zo wil hij bijvoorbeeld een rol blijven spelen bij het vredesproces in het Midden-Oosten. Maar lastig: over ruim een week is er het Forum for the Future, maar dan wordt prins Bernhard begraven.
Bot zegt, zo meldt het verslag, dat hij graag bij het Forum wil zijn en daarom van plan is de premier te vragen of hij weg kan blijven bij de begrafenis van Bernhard. De kans dat Balkenende dat goedkeurt, lijkt hem trouwens niet groot. Of hij het hem inderdaad heeft gevraagd, meldt het verslag niet.
Persoonlijk belang
Bot, die van 2003 tot 2007 minister van Buitenlandse Zaken was, komt uit de verslagen vaker naar voren als een man die zijn carrière bij al het werk dat hij voor Nederland doet bepaald niet uit het oog verliest. Een maand voor de verkiezingen van november 2006 bezoekt hij Washington. Bot ziet de bui al hangen; Maxime Verhagen staat te dringen om hem op te volgen als minister van Buitenlandse Zaken.
"Bot zet zijn bezoek (aan de VS) bewust in om zijn waarde aan zijn partij en aan de kiezers te demonstreren", noteert de Amerikaanse ambassadeur. Zelfs als dit zijn "laatste glorieuze moment" wordt, zo schrijft hij, is een geslaagd bezoek op dit moment ook belangrijk voor hem persoonlijk.
Rond dat bezoek aan Washington blijkt hoe ingenomen de Amerikanen met hem zijn. Ze zien zijn komst als een uitgelezen kans om nog wat te regelen op een paar lastige dossiers. Zodat de volgende Nederlandse regering een positieve start met de VS maakt.
Te Europees?
Hij wordt beschreven als een zeer bruikbare bemiddelaar in Europa, als een warm pleitbezorger van de Amerikaanse belangen. Die weet hij als geen ander en heel discreet in Europa te behartigen.
Hoe anders is dat nog in 2003, bij het begin van zijn ministerschap. De Hoop Scheffer wordt secretaris-generaal bij de NAVO, Ben Bot zal hem opvolgen. Maar Washington is bezorgd.
Is Amerika wel goed af met hem op die post? Bot is net tien jaar de permanente vertegenwoordiger voor Nederland bij de Europese Unie geweest. Is hij niet te Europees?
Belofte van Balkenende
Op een diner begin november stelt Balkenende de Amerikaanse ambassadeur Sobel gerust. "Balkenende beloofde dat het Nederlandse buitenlandse beleid ongewijzigd zal blijven als Ben Bot op 3 december minister van Buitenlandse zaken wordt", zo staat in het verslag van het etentje dat naar Washington is gestuurd. En: "Balkenende zei dat Bot inderdaad een 'Europeanist' is, maar dat hij de trans-Atlantische relatie goed zal onderhouden."
De ambassade heeft kennelijk nog verder rondgevraagd. Ze krijgen "in vertrouwen van bronnen dichtbij de premier" te horen dat premier Balkenende een zeer lang gesprek met Bot heeft gevoerd om er zeker van te zijn dat hij de lijn van het kabinet onderschrijft. Pro-Amerika en pro-Israël. Balkenende was overtuigd: Bot hecht sterk aan het trans-Atlantische partnerschap.
En dat blijkt.
Irritatie
Met name in de periode dat Nederland voorzitter was van de EU is Ben Bot volgens de Amerikanen veel meer belang gaan hechten aan de relatie met de VS. "Hoewel hij nog altijd zoekt naar consensus binnen de EU, lijkt hij er ook goed mee te kunnen leven om - als hij gedwongen wordt te kiezen - een standpunt in te nemen ten gunste van de trans-Atlantische agenda, tegen de bezwaren van de Europese partners in", schrijft ambassadeur Sobel.
Hij doelt hiermee onder meer op de kwestie of het wapenembargo met China opgeheven moet worden. Bot koos daarin de Amerikaanse positie.
Volgens Sobel heeft Bot het vooral met Frankrijk niet erg op. "Zijn irritatie over Frankrijk was voelbaar", schrijft hij. "Op een bepaald moment vertelde Bot de ambassadeur in vertrouwen dat het een grote fout zou zijn Chiracs gedrag te 'belonen' met een presidentieel bezoek of een ander gebaar zonder gegarandeerde tegenprestaties."