Hoofd- en bijrol voor Willem-Alexander op Prinsjesdag

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis, schrijft wekelijks over actuele ontwikkelingen rond het koningshuis.

Koning Willem-Alexander speelt komende dinsdag tegelijkertijd een hoofdrol én een bijrol. Op Prinsjesdag is hij het middelpunt van een Verenigde Vergadering van de Eerste en Tweede Kamer, hoewel daar 'slechts' te gast. De Troonrede die de koning houdt, is geschreven door het kabinet. Willem-Alexander leest die alleen maar voor.

Dit koninklijk rollenspel kan voor argeloze toeschouwers verwarring wekken. Zelfs medewerkers van Rijksoverheid hebben er, blijkens een instructiefilmpje op hun site, moeite mee de koninklijke hoofdrol en bijrol uit elkaar te houden. In dat filmpje wordt - nét iets te actief - gezegd dat de koning "ingaat" op de plannen van de regering, terwijl hij ze woord voor woord doorgeeft.

Ook de vaststelling in hetzelfde filmpje dat de koning met Prinsjesdag "het nieuwe parlementaire jaar van de Staten-Generaal opent", is lichtelijk verwarrend. Het parlementaire jaar wordt sinds de grondwetswijziging van 1983 niet meer gesloten en hoeft dus ook niet meer geopend te worden.

Hoera!

Je kunt hooguit zeggen dat de koning met Prinsjesdag het startschot geeft voor een nieuw werkjaar van een parlement dat permanent, als hoogste orgaan van onze democratie, in zitting is. Tot en met 1982 eindigde de Troonrede elk jaar nog met een zinsnede waarmee de koning "de zitting van de Staten-Generaal voor geopend" verklaarde.

Sindsdien wordt hij afgesloten met een oproep van het staatshoofd om steun voor het parlementswerk. Dat gaat de laatste jaren zo: "U mag zich gesteund weten door het besef dat velen u wijsheid toewensen en met mij om kracht en Gods zegen voor u bidden."

Al met al speelt Willem-Alexander op Prinsjesdag een als hoofdrol verpakte bijrol. Hij rijdt, toegejuicht door zijn volk, in een koets naar de Ridderzaal. Daar ontvouwt hij met zijn Troonrede "de belangrijkste plannen van de regering voor het komende jaar". Ministers, parlementariërs en gasten luisteren beleefd en belonen de vorst na afloop met "Leve de Koning! Hoera, hoera, hoera!". Dat beeld van een machtige koning en een gedwee parlement, zo weten we, klopt niet.

Hoewel hij op een troon zit, is het staatshoofd op de derde dinsdag in september slechts te gast in de gezamenlijke vergadering van de Staten-Generaal die geleid wordt door de voorzitter van de Eerste Kamer. De koning heeft geen directe politieke macht. Wél kan hij achter de schermen invloed uitoefenen, voor zover de ministers hem daarvoor ruimte geven.

Tijdens een jubileumconcert van de Jostiband noemde Willem-Alexander het niet voor niets zijn gebrek dat hij altijd zijn mening verborgen moet houden.

Al helemaal is dat het geval bij zo'n (partij-)politiek stuk als de Troonrede. De koning dient die zelfs zo neutraal mogelijk voor te lezen. We horen niet te weten wat hij er zelf van vindt. Daarom is vaak voorgesteld om ter wille van de duidelijkheid die rede door de minister-president te laten houden. Wettelijk kan dat, maar "het feest van de democratie" zou er iets van zijn traditionele charme door verliezen.