Premier vaker in vaarwater van de koning

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis, schrijft wekelijks over actuele ontwikkelingen rond het koningshuis.

Deze week heeft koning Willem-Alexander, maar ook premier Mark Rutte, de Nederlandse medaillewinnaars van de Olympische Spelen ontvangen. Zo’n ‘dubbel’ is niet nieuw, maar vestigt wel de aandacht op een al enige tijd gaande ontwikkeling die steeds krachtiger wordt: de premier komt steeds vaker in het vaarwater van de koning. Dat kan afbreuk doen aan de exclusiviteit en attractiviteit van het koningschap.

In theorie zijn de rollen tussen koning en premier duidelijk afgebakend. De koning symboliseert als staatshoofd zonder (expliciete) politieke macht de eenheid van de natie. De premier staat voor de eenheid van het kabinetsbeleid. De praktijk is weerbarstiger.

Op belangrijke nationale momenten, zoals op 4 en 5 mei en op Prinsjesdag, staat de koning op de voorgrond. In het geval van nationale vreugde en verdriet vertolkt met name het staatshoofd de gevoelens van het volk. Op belangrijke momenten gaat de koning namens de regering op pad met een, door het parlement gedragen, politieke boodschap. Dat deed Willem-Alexander de afgelopen tijd met toespraken tot de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties en het Europees parlement. Op staatsbezoeken, al dan niet vergezeld van een handelsmissie, is de koning hét boegbeeld van ons land.

Surrogaatkoning

Maar de ‘nationale’ rol van de minister-president dijt uit. Vroeger was de premier, grondwettelijk gezien, ‘slechts’ voorzitter van de ministerraad. Hij begaf zich, in het openbaar, weinig op het terrein van de andere ministers. Gaandeweg is dat veranderd. Ook al omdat de premier als regeringsleider deel uitmaakt van de Europese Raad, waar de belangrijkste beslissingen van de Europese Unie, liggend op tal van ministeriële beleidsterreinen, worden genomen.

In de slipstream van deze ontwikkeling is de minister-president zich meer gaan manifesteren als een ‘surrogaatstaatshoofd’. Dat leidt tot overlappingen met de traditionele rol van de koning. Onlangs, tijdens de Olympische Spelen in Rio, bijvoorbeeld. Zowel koning als premier vertegenwoordigde daar ons land. En toen turner Epke Zonderland dramatisch viel, betuigden ze allebei hun meeleven.

Daarnaast gaat minister-president Rutte, net als de koning, steeds vaker op handelsmissie naar het buitenland. Net als de koning bezoekt ook Rutte, onaangekondigd, Nederlandse troepen in het buitenland. Het zijn maar een paar, willekeurige, voorbeelden.
​

Electoraal kan het voor een minister-president attractief zijn zich nadrukkelijk te profileren als de premier van alle Nederlanders. Hij kan zo kiezers aanspreken die niet tot zijn politieke familie horen: de premierbonus. Mark Rutte is daar mede dankzij zijn politieke souplesse bedreven in. Zijn VVD regeert nu met de PvdA, maar eerder leidde de premier een kabinet met het CDA dat door de PVV werd gedoogd. Bovendien is Rutte, net als Willem-Alexander joviaal, gemakkelijk in de omgang en hecht hij niet aan status.

Koning en premier kunnen zo soms elkaars ‘rivalen’ zijn, maar wel altijd coöperatieve rivalen. Ons staatsbestel eist immers dat zij naar buiten toe altijd één lijn trekken. En de koning heeft één groot voordeel: zijn houdbaarheidsdatum is groter dan die van een premier.