Vervroegd aftreden meer en meer de vorstelijke trend

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis, schrijft wekelijks over actuele ontwikkelingen rond het koningshuis.

De Japanse keizer Akihito liet vandaag in een televisiespeech doorschemeren dat hij wil aftreden. Dat is een opmerkelijke trendbreuk. Dat geldt ook voor de voorzichtige toezegging van de Japanse regering om de wettelijke blokkade op een abdicatie te willen wegnemen.

Maar in vorstelijke kringen is het niet meer zo'n opzienbarende stap. Daar wint de trend om vervroegd af te treden en niet tot je dood op de troon te blijven zitten gestaag terrein. De leus 'De koning is dood, leve de koning' wordt zeldzamer.

Trendsetter

Het Nederlandse koningshuis, bevriend met de Japanse keizersfamilie, is op dit terrein een trendsetter. Uitzonderingen vormen (nog?) de Scandinavische koningshuizen (Zweden, Denemarken en Noorwegen) en niet te vergeten Groot-Brittannië. De 90-jarige Elizabeth zit al bijna 65 jaar op de troon, terwijl haar zoon en kleinzonen haar al lang hadden kunnen opvolgen.

In Nederland zijn van de drie koningen en drie koninginnen alleen Willem II en Willem III in het harnas gestorven. De overigen traden vervroegd af. Willem I vermoeid, Wilhelmina, Juliana en Beatrix beseffend dat het tijd werd voor nieuw blauw bloed.

Beatrix zette met haar aftreden na 33 jaar koningschap in 2013 een klein golfje abdicaties in gang. Drie maanden na haar terugtreden maakte de Belgische koning Albert II plaats voor zijn zoon Filip en nog geen jaar later deed de Spaanse koning Juan Carlos hetzelfde voor zijn zoon Felipe. Voor Nederland een trend, maar voor België en Spanje destijds een trendbreuk.

Zo'n trendbreuk is begrijpelijk. Ook koningen leven langer. Omdat zij na erfopvolging de rest van hun leven hun ambt mogen blijven uitoefenen, gaat dat vaak om ambtsperiodes van vele tientallen jaren. Dat de uiterste houdbaarheidsdatum dan een rol gaat spelen, is niet verwonderlijk.

Als het tot een vervroegd aftreden van de Japanse keizer Akihito komt, is dat net zo uniek als het onverwachte terugtreden in februari 2013 van paus Benedictus XVI. Een paus is als opvolger van de apostel Petrus voor katholieken eveneens een heilige. Een Japanse keizer deed daar niet veel voor onder. Hij regeerde niet 'bij de gratie Gods', zoals andere monarchen, maar had een goddelijke status. Totdat de Amerikanen daar na de Tweede Wereldoorlog bij keizer Hirohito een einde aan maakten.

Instituut

Volstrekt uniek is dat een Japanse keizer grondwettelijk niet eens het recht heeft af te treden. Hij is geen persoon, maar een instituut en instituten treden niet af. De Japanse hofhouding, die meer dan duizend leden telt, bepaalt en controleert elke stap van de keizer. Daarin lijkt nu dus verandering te komen.

Dat het juist keizer Akihito (82 jaar, en bijna 27 jaar keizer) is die deze hervorming in gang zet, is niet helemaal verrassend. Tot ongenoegen van het hof trouwde hij, als eerste keizer, met een burgermeisje. Net zoals Willem-Alexander dat als eerste Nederlandse koning deed.

Inmiddels is trouwen met burgermeisjes een monarchale trend die alom ingang gevonden heeft.