JSF hoofdpijndossier voor VS
Door Martijn Bink en Hugo van der Parre
De slepende politieke discussie in Nederland over de aanschaf van JSF-gevechtstoestellen is een groeiend hoofdpijndossier voor de Verenigde Staten. Dat beeld valt af te leiden uit de via WikiLeaks gelekte ambtsberichten die de Amerikaanse ambassade in Den Haag de afgelopen jaren naar Washington heeft gestuurd. Want hoewel de verschillende kabinetten van de afgelopen jaren het toestel graag wilden kopen, schiet het niet erg op, doordat de PvdA steeds dwarsligt.
Sinds begin van deze eeuw probeert Lockheed-Martin zijn F-35, de Joint Strike Fighter, aan de man te brengen. Ook Nederland is al vroeg geïnteresseerd; met name de luchtmachtgeneraals zien er de ideale opvolger van de F-16 in.
De achtereenvolgende kabinetten hebben zich steeds uitgesproken voor deelname in het project ("het beste toestel voor de beste prijs"), maar de Tweede Kamer trapt regelmatig op de rem. De politieke discussie wordt op de Amerikaanse ambassade in Den Haag dan ook op de voet gevolgd.
2006
Op 4 mei 2006 schrijft de ambassadeur dat defensiespecialist Blom van de PvdA heeft gezegd dat met de PvdA in het kabinet er geen enkel JSF-toestel wordt gekocht.
Daarop wordt CDA-staatssecretaris Cees van der Knaap uitgenodigd op de ambassade. Hij vraagt Nederland te betrekken bij de test- en evaluatiefase. De ambassade schrijft: "Als de Nederlanders niet kunnen deelnemen in de testfase, is er geen reden om in het vooruit vliegtuigen te kopen, zo zei Van der Knaap." Volgens het ambtsbericht zegt hij ook: "De PvdA is gek" en "ze doen gestoord over de JSF".
PvdA-woordvoerder Blom is samen met een aantal collega's ook aanwezig bij een lunch met de ambassadeur, ter voorbereiding van een werkbezoek aan de Amerikaanse basis in Fort Worth, waar de JSF ontwikkeld wordt. Terwijl Mat Herben van de LPF zich erg enthousiast toont, verwoordt Blom de PvdA-scepsis o.a. over de compensatie-orders. Hij zou gezegd hebben: "Als jullie mijn mening willen veranderen, geef ons dan meer contracten."
2007
Tijdens de formatie van het vierde kabinet-Balkenende in februari 2007 komt PvdA'er Frans Timmermans op bezoek op de ambassade. Hij geeft de Amerikanen weer hoop: "De Partij van de Arbeid zal de plannen slikken van het nieuwe kabinet, om de JSF aan te schaffen."
Maar als de nieuwe minister van Defensie, Eimert van Middelkoop van de ChristenUnie, in april 2007 komt kennismaken, blijkt de positie van de PvdA nog steeds een probleem. Hij zegt: "Eerlijk gezegd is de JSF de reden dat ik minister van Defensie ben geworden. De PvdA wilde dat ministerie niet leiden nu het kabinet straks beslist om de JSF aan te schaffen."
Vervolgens wordt het iets rustiger rond de JSF. In mei 2008 zet de Nederlandse regering zijn handtekening onder de intentieverklaring om twee testtoestellen te kopen.
2009
Maar in 2009 slaat de stemming weer om. In april debatteert de Tweede Kamer over de vraag of Nederland inderdaad twee testtoestellen moet aanschaffen. Rondom dat debat rapporteert de ambassade elke dag aan Washington:
op 22 april een voorbericht waarin gewezen wordt op de rol van de PvdA en de risico's voor de regering: "Als de PvdA volhardt in zijn oppositie, kan dat het kabinet ten val brengen."Een dag later volgt een uitvoerige analyse van de positie van de PvdA: de partij is "filosofisch" altijd al tegenstander geweest en heeft nu met de economische crisis een goed argument tegen het dure project. Gemengde signalen uit de Verenigde Staten zoals een kritisch rapport van de Amerikaanse Rekenkamer helpen ook niet erg: "De PvdA en de oppositiepartijen focussen op elk negatief rapport of commentaar, van wie dan ook, geloofwaardig of niet." De Amerikanen menen dat het debat eigenlijk meer gaat over politiek dan over het JSF-project, en ze verwachten dat zowel PvdA als CDA er beschadigd uit zullen komen.Op 24 april kan de ambassade melden dat er een compromis is bereikt: er wordt één testtoestel gekocht, over het tweede wordt in 2012 beslist. In het commentaar schrijft men: "Beide partijen claimen de overwinning, maar de eerste slag is toch aan de supporters van de JSF. Nederland heeft een nieuwe stap gezet, waarmee hun betrokkenheid bij het JSF-programma wordt voortgezet."Zes weken later, op 2 juni 2009, als het stof is neergedaald, analyseert de ambassade: "De Nederlanders zijn als JSF-partner tot het randje gegaan. In een fel debat heeft de PvdA bedongen dat er maar één testtoestel wordt aangeschaft (…). Ofschoon sterk gesteund door staatssecretaris van Defensie De Vries, zal de JSF nog wel enige tijd tegenwind ondervinden in het Parlement".