Groeiend populisme en nationalisme spelen monarchie in de kaart

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis, schrijft wekelijks over actuele ontwikkelingen rond het koningshuis.

Als staatshoofd zou Willem-Alexander zich zorgen moeten maken over het groeiend populisme en nationalisme. Met name over de gevolgen daarvan voor de regeerbaarheid van ons land.

Maar als 'koning van alle Nederlanders' en als symbool bij uitstek van de natiestaat kunnen toenemend populisme en nationalisme de monarchie en dus Willem-Alexander juist in de kaart spelen. Dat vergt behoedzaam manoeuvreren voor alle betrokkenen.

De toespraak van de koning afgelopen woensdag in het Europees Parlement was daarvan een treffend staaltje.

De vroegere PvdA-senator en hoogleraar parlementaire geschiedenis Joop van den Berg betoogde onlangs in Trouw dat de monarchie "taaier is dan menigeen denkt nu de natiestaat aan belang inboet ten faveure van de Europese samenwerking en, mede als reactie daarop, het populisme een forse wind in de rug heeft".

Hij stelde vast dat acht van de meest stabiele democratieën in Europa monarchieën zijn en concludeerde: "Kennelijk is er iets in een monarchie dat aan stabiliteit bijdraagt."

Symbolisch

De monarchie in ons land staat voor nationale eenheid en verbondenheid en daarmee, over kabinetswisselingen heen, voor continuïteit en stabiliteit. Willem-Alexander heeft er sinds zijn aantreden geen geheim van gemaakt het als zijn belangrijkste taak te zien om politieke en (multi)culturele kloven te overbruggen. Een klus die hij moet klaren via vooral symbolische daden en woorden, want als constitutioneel vorst dient Willem-Alexander politiek onpartijdig blijven.

Als staatshoofd is Willem-Alexander echter ook lid van de regering en dient hij (tenminste in het openbaar) op één lijn te blijven met de politiek van het zittend kabinet.

Sympathiek en energiek

Vooral als die in de samenleving op veel (populistisch) verzet stuit, is dat voor de koning als 'nationale verbinder' lastig en gecompliceerd. Maar PVV-leider Geert Wilders, die koningin Beatrix herhaaldelijk bekritiseerde, noemde de koning bij zijn aantreden "een sympathieke en energieke man" en bezocht dit jaar de nieuwjaarsreceptie van Willem-Alexander.

Zelfs over de voor het Koninklijk Huis vaak pijnlijke discussies rond geld en luxe hield de PPV-leider zich muisstil. De populariteit van het Oranjehuis en de apolitieke opstelling van Willem-Alexander tot nu toe zullen daar niet vreemd aan zijn.

Toen de koning er niet aan ontkwam, zoals deze week bij zijn toespraak in Brussel, om omstreden kabinetsbeleid (Europese samenwerking) uit te dragen, hield hij de communicatielijnen met de populistische en 'nationalistische' bestrijders van dat beleid open.

Uiteraard met 'toestemming' van het kabinet dat de samenbindende kracht van een monarch in tijden van populisme en nationalisme niet kan en wil negeren.

Dat leverde zinnen op als: "Geen enkele politieke orde kan zonder een nauwe band met het publiek. (...) De Europese Unie is immers van ons allemaal. Van de hoogleraar. De vrachtwagenchauffeur. De kleine ondernemer. De werkzoekende. De gepensioneerde fabrieksarbeider. De vluchteling met een verblijfsvergunning. De schoolverlater."

Zo werden populisme en nationalisme door Willem-Alexander als staatshoofd genuanceerd en gepareerd, maar niet afgeserveerd. Dat doet een koning niet.