Culturele Revolutie nog voelbaar in modern China

• 

  Marieke de Vries

  Correspondent in China

Het is vandaag vijftig jaar geleden dat Mao Zedong in China de Grote Proletarische Culturele Revolutie afkondigde. Na de mislukte Grote Sprong Voorwaarts, die tot grote hongersnood en miljoenen doden had geleid, probeerde Mao met de culturele revolutie zijn macht weer te vestigen.

De Chinese leider riep iedereen op zich weer strak aan het socialistische en maoïstische gedachtegoed te houden en alles wat op kapitalisme of bourgeoisie leek, aan te geven. Zijn oproep kreeg vooral gehoor bij de Chinese jeugd, die zich massaal aansloot bij Rode Gardes, die met Mao's Rode Boekje in de hand door de straten marcheerde, partijliederen zong en mensen aangaf en ook lynchpartijen uitvoerde.

Rode Gardes

Iedereen die geld had, of tot de bourgeoisie behoorde, moest het ontgelden. Dat gold van fabrieksdirecteuren tot docenten en hoogleraren. Scholen werden gesloten en de Rode Gardes pakten mensen op die, onder dwang, zelfkritiek moesten leveren. Zo moesten sommigen met een puntmuts op hun hoofd en met een bordje met hun 'zonden' voor hun borst geknield een 'bekentenis' afleggen in een stadion. Anderen werden vermoord.

Zo werd in tien jaar tijd een groot deel van de intellectuele elite van China een kopje kleiner gemaakt. Er vielen miljoenen doden, het exacte cijfer is nooit bekend gemaakt. Het land was tot de dood van Mao, in 1976, in de greep van chaos, angst en wantrouwen. Want iedereen kon iedereen aangeven. Iets dat nog steeds voelbaar is, ook in het moderne China.

De culturele revolutie is tegenwoordig beter bespreekbaar, maar ligt nog wel gevoelig. In vrijwel iedere familie hebben mensen ermee te maken gehad - als slachtoffer of als dader. Iedereen kent wel iemand die iemand verlinkt heeft, of kent iemand iets ergs is overkomen. Daardoor is er nog steeds een enorm onderling wantrouwen.

Er komen nu voorzichtig mensen naar voren die hun excuses aanbieden, bijvoorbeeld aan hun leraren. En de roep om erkenning van wat er tijdens die periode werkelijk is gebeurd wordt steeds luider. Ruim een miljoen stadsjongeren uit de elite werden tijdens de revolutie naar het platteland gestuurd om daar op het land te werken. De huidige president Xi Jinping was een van hen. Hij leefde jaren in een grot in het noordoosten van China. Veel jongeren kwamen daar terecht.

De 66-jarige Wang Ying was zestien toen de Culturele Revolutie begon. Ze kijkt nog graag naar de groepsfoto van toen. "Wat waren we jong en wat waren we een eenheid", zegt ze emotioneel. Veel kameraden uit de jaren zestig zijn inmiddels overleden. Haar man ook. Ze had hem in een arbeiderseenheid ontmoet.

De jonge Wang stond vijftig jaar geleden op het punt om naar een elite-universiteit voor meisjes te gaan. Ze wilde medicijnen studeren, maar zo ver kwam het niet. "Mijn ouders hielden me al binnen, omdat het buiten op straat te gevaarlijk was geworden. Op een dag werden we in een vrachtwagen geladen en naar het noorden gebracht. We kwamen in het pikkedonker aan en zagen pas de volgende dag dat er alleen maar twee tenten stonden. Verder was er niets. We moesten alles van de grond af aan opbouwen. Ik heb jaren op een tractor gereden, maar omdat ik een vrouw was, mocht ik later de boekhouding van ons dorp doen."

Wang vraagt zich nog vaak af hoe ze terecht was gekomen, als ze wel had kunnen studeren. "Nu ben ik nooit verder gekomen dan accountant, maar ik had veel meer in mijn mars", zegt ze. "Dat heeft de Culturele Revolutie me afgenomen."

Maar boos op Mao is ze niet. "Hij was een groot man, hij heeft ons de Volksrepubliek gegeven. Voor onze generatie blijft hij groot."

Wel zou ze erkenning willen voor het werk dat zij en die miljoen andere jongeren op het platteland hebben verricht. Erkenning van de overheid. "Want van de dorpelingen waar we mee samenwerkten, krijgen we die erkenning al. We komen bij elkaar op reünies. Dan voelen we dat ze ons dankbaar zijn."