Trump of geen Trump, de Republikeinen staan voor kolossale opgave
Vergeet Donald Trump. Vergeet zijn impopulariteit bij het overgrote deel van de Amerikanen. Vergeet de slechte opiniepeilingen voor de Republikeinse koploper. Wie ook de kandidaat was geweest van de Grand Old Party, hij of zij had voor een kolossale opgave gestaan in deze presidentsverkiezingen. De verklaring? Veranderingen in de samenstelling van de bevolking en het stemgedrag van de afgelopen 25 jaar.
De Amerikanen hanteren een getrapt kiesstelsel. Burgers kiezen niet rechtstreeks hun president, maar dat doen kiesmannen. Elke staat heeft, afhankelijk van de grootte, een aantal kiesmannen.
Zo heeft de kolos Californië 55 kiesmannen en vaardigt het nietige Rhode Island maar vier kiesmannen af. Er geldt het winner-takes-all-principe: de presidentskandidaat die de meeste stemmen haalt, krijgt alle kiesmannen die bij die staat horen.
Kiescollege
In totaal bestaat het kiescollege dat de president kiest, het zogenoemde Electoral College, uit 538 kiesmannen. Om de verkiezingen te winnen, moet een presidentskandidaat dus minimaal 270 kiesmannen achter zich krijgen. In het overgrote deel van de staten is het op voorhand een gelopen race. Dat zijn staten die al tientallen jaren trouw op dezelfde partij stemmen.
De verkiezingscampagnes concentreren zich in de praktijk daarom op een handjevol staten, de swing states. In die staten, zonder een duidelijke meerderheid voor een kandidaat of partij, gaat het er echt om spannen.
Hier zit het probleem voor de Republikeinen. Wie kijkt naar de afgelopen zes presidentsverkiezingen, ziet een patroon.
Sinds 1992 kozen negentien staten altijd voor de Democratische kandidaat. Die waren samen goed voor 242 kiesmannen. In diezelfde periode kozen dertien staten telkens voor een Republikein, bij elkaar 102 kiesmannen.
Voorsprong voor Democraten
Dat biedt een somber vooruitzicht voor de Republikeinen in 2016. De Democraten beginnen in feite met een automatische voorsprong van 140 kiesmannen. Als de Democratische kandidaat opnieuw de negentien staten wint, dan volstaat winst in een swing state als Florida om haar (vooruit: of hem) over te streep te trekken.
Het voordeel voor de Democraten is dat er meer wegen naar het Witte Huis lopen. Als de Democraten Florida niet winnen, dan kunnen ze via andere staten zoals Ohio en Nevada alsnog de winst binnenhalen.
De Republikeinen moeten daarom belangrijke swing states als Florida en Ohio winnen, anders kunnen ze het wel vergeten.
Stemgedrag is natuurlijk niet statisch en verandert in de loop van tijd. In de jaren 80, tijdens de presidentschappen van Reagan en Bush sr., waren het juist de Republikeinen die een ingebouwde voorsprong hadden in het kiescollege.
Vanaf begin jaren 90 begon dat te schuiven. De simpele verklaring is een verandering in de samenstelling van de bevolking. De opkomst van minderheden, met name van latino’s, heeft het electorale landschap in Amerika drastisch veranderd in de afgelopen kwart eeuw.
Minderheden worden meerderheden
Neem een staat als New Mexico. De grensstaat in het zuiden van de VS stemde van 1968 tot en met 1988 altijd op een Republikeinse presidentskandidaat. Maar toen begon de latino-gemeenschap razendsnel te groeien. Inmiddels bestaat meer dan de helft van de bevolking uit latino’s, een groep die bij recente verkiezingen trouw Democratisch stemt.
Zelfs in een oerconservatieve staat als Texas, die als sinds 1980 trouw Republikeins stemt, gaan de demografische veranderingen zo snel dat Texas nu wordt gezien als een minority-majority state, een staat waarin minderheden als latino’s en Afro-Amerikanen de meerderheid vormen. Als deze trend zich doorzet, zou Texas binnen vijftien jaar wel eens de volgende swing state kunnen worden.
Die veranderingen zijn terug te zien in de afgelopen zes presidentsverkiezingen. Sinds 1992 haalden de Republikeinen slechts één keer de meeste stemmen. Dat lukte George W. Bush in 2004.
In 2000 won Bush weliswaar de presidentsverkiezingen doordat hij een meerderheid van de kiesmannen achter zich had, maar zijn Democratische tegenstander Al Gore had toen de meeste stemmen van kiezers binnengehaald.
Aansluiting
De Republikeinse partij is zich bewust van dit alles. Na de nederlaag van Mitt Romney in 2012 publiceerde de partijtop zijn befaamde autopsierapport, waarin het falen van de Republikeinen werd ontleed.
De voornaamste conclusie: de Republikeinen moeten de aansluiting zoeken met minderheden, anders zitten ze electoraal op een doodlopende weg. De Republikeinen moesten openstaan voor hervorming van de immigratiewetgeving, zo was het dwingende advies.
Debat is verhard
Het tegenovergestelde is gebeurd in 2016. Het debat over immigratie heeft zich juist verder verhard onder de Republikeinen.
Controversiële uitspraken van Trump over onder anderen Mexicanen en moslims hebben cruciale kiezersgroepen (latino’s, Afro-Amerikanen en vrouwen) weggejaagd bij de Republikeinen. Daarom is de partijtop zo benauwd over Trump. Velen binnen de partij zien zijn kandidatuur als politieke zelfmoord.
Betekent het dat Trump op voorhand de verkiezingen op zijn buik kan schrijven? Die conclusie is voorbarig. Nog niet zo lang geleden achtte iedereen hem kansloos in de strijd voor de Republikeinse nominatie, maar toch gaat hij die winnen.
De miljardair uit New York tart de wetten van de politieke zwaartekracht en heeft alle conventies over campagnevoeren gebroken. Dat maakt zijn kandidatuur hoogst onvoorspelbaar. Trump is niet van plan zijn onorthodoxe en polariserende campagnestijl in te ruilen voor een meer presidentiële toon.
Trump versus Clinton?
Met de nominatie op zak en de blik ferm gericht op de verkiezingen in november kijkt hij naar ongebruikelijke routes via staten die traditioneel Democratisch stemmen. Hij treft in Hillary Clinton vermoedelijk een tegenstander die voor hem ideaal is.
De koploper bij de Democraten staat voor alles waar Trump al maanden tegenaan schopt: het establishment, privileges, de kaasstolp van Washington en de macht van het grote geld. Bovendien is Clinton bijna even impopulair als Trump zelf.
Amerikanen maken zich nu op voor een spektakel waarbij de twee gehate politici het tegen elkaar gaan opnemen. Het zal geen onmogelijke opgave zijn voor Trump. Maar het Republikeinse pad naar het Witte Huis is bijzonder smal.