'Erdogan is steeds sneller beledigd. Het escaleert'

"Toen Erdogan net aan de macht kwam, vond ik hem een vrij geestige en aardige man. Maar hij heeft zich wel heel erg de verkeerde kant op ontwikkeld." Dat zei journalist en documentairemaker Fidan Ekiz gisteravond in het radioprogramma Met het Oog op Morgen.

Ze sprak de Turkse president in 2005 tijdens haar correspondentschap in Turkije. "Het was een heel leuk gesprek. Hij was erg charismatisch. En hij is bijna twee meter lang, dat verwacht je niet bij een Turkse man", zei Ekiz. Maar ze heeft de president in de loop der jaren zien veranderen. "Erdogan is steeds sneller beledigd. Het escaleert."

Voor de VARA maakte ze de documentaireserie Pen & het Zwaard, waarin in zes afleveringen de persvrijheid van onder meer Colombia, Myanmar en Uganda aan de orde komt. De eerste aflevering is vanavond te zien op NPO2 en gaat over Turkije. Het land van haar ouders waar Ekiz vier jaar lang correspondent was.

Met het nieuws over de Nederlandse columniste Ebru Umar en de Duitse komiek Jan Böhmermann is persvrijheid in Turkije een hot item. "Er worden op dit moment veel journalisten opgepakt, maar het is lastig na te gaan hoeveel er zijn opgepakt of daadwerkelijk vastzitten. Het laatste wat ik gezien heb, is dat er 33 journalisten vastzitten. Maar je weet nooit of dat precies klopt."

Voor Pen & het Zwaard bezocht ze onder meer Hürriyet, een van de grootste kranten van Turkije. "Toen we er een bezoek brachten, lag de krant onder vuur. Er heerste een angstige benauwende sfeer. Daar schrok ik heel erg van", zei Ekiz.

De journalist met wie ze sprak, gaf voorbeelden van "intimiderende telefoontjes van boven" waarin wordt opgedragen om een bepaalde journalist te ontslaan. Ook had hij het over machtige mannen die een journalistenbaantje voor hun neef wilden en die vervolgens dat dan ook kregen.

Tijdens het interview zag Ekiz de journalist langzaam veranderen. "Hij wilde zelf heel graag meedoen. Hij gaf ons tijdens het interview meteen een rondleiding, maar op een gegeven moment durfde hij niet meer. Het werd stil en zijn collega's luisterden mee. Ik zag hem een transformatie ondergaan tijdens ons gesprek."

Later zou hij uitleggen waarom. De journalist wilde alleen nog zachtjes praten, omdat hij bang was verklikt te worden door zijn collega's vanwege het omstreden interview, vertelde Ekiz. "Dat vond ik heel eng."

De andere kant van het verhaal kwam ze tegen bij een politiek commentator van de Star, een pro-Erdogankrant. Hij verwees naar de jaren tachtig, toen het leger nog aan de macht was. "Hij vertelde dat er toen journalisten zoals hij gemarteld en vermoord werden. Dus volgens hem is er nu eigenlijk hartstikke veel vrijheid."

Volgens de journalist van Star ligt het er in Turkije vooral aan wie er aan de macht is. "Hij vertelde over de tijd dat niet Erdogan, maar de seculieren aan de macht waren", zei Ekiz. "Toen hadden kranten als Hürriyet nergens last van. Nu is het volgens hem andersom. Kranten die destijds heulden met het seculieren-establishment worden nu aangepakt."

Van de zes landen die ze bezocht voor Pen & het Zwaard was Ekiz het meest onder de indruk van Colombia. "Daar was het gevaar heel dichtbij. Veel journalisten kunnen daar niet zonder bodyguards naar buiten. In Turkije is dan wel intimidatie, maar dat had ik nog nooit gezien. Gewoon heel eng."