De koning is geliefd, de monarchie minder

• 

  Piet van Asseldonk

  Redacteur Koninklijk Huis, schrijft wekelijks over actuele ontwikkelingen rond het koningshuis.

Koningsdag 2016, meebeleefd door een recordaantal televisiekijkers, bevestigt de uitkomsten van de jaarlijkse Koningsdagenquête: de koning is geliefd. Zeker als hij zich laat vergezellen door zijn vrouw en dochters.

De monarchie echter is steeds minder geliefd. Koning Willem-Alexander moet dus acteren op een krimpend speelveld. Zijn persoonlijke populariteit is en blijft onmisbaar voor de houdbaarheid en toekomst van de monarchie, maar de weg naar een daarvoor benodigd 'modern koningschap' is niet van duidelijke wegwijzers voorzien.

De Nederlanders geven Willem-Alexander het rapportcijfer 7,3 in de 'Koningsdagenquête 2016' van Ipsos in opdracht van de NOS. Bij datzelfde onderzoeksbureau komt premier Mark Rutte niet verder dan een 5.

Maar het draagvlak van onze monarchie, waarvan de koning de verpersoonlijking is, brokkelt gestaag af: van 80 procent voorstanders in 2008 tot 65 procent nu. Omdat een constitutionele monarchie staat of valt met de populariteit van de vorst, is een leger voorlichters en spindoctors voortdurend in touw een zo positief mogelijk beeld van Willem-Alexander te creëren en/of in stand te houden.

De koning moet zichtbaar en benaderbaar zijn, maar tegelijkertijd oppassen dat de mystiek van het koningschap daar niet onder lijdt. Hij moet dicht bij het volk staan, maar mag niet 'volks' zijn. Hij moet een passende staat voeren, maar zich realiseren dat openlijke rijkdom hem kwetsbaar maakt. Zijn privéleven mag hem niet in opspraak brengen.

Paleisdeur op een kier

Daarnaast moet 'de koning van alle Nederlanders', hoe verdeeld die onderling ook zijn, zich onthouden van politieke uitspraken en daden. In tijden van vreugde en verdriet hoort hij - op het juiste moment - nationale gevoelens te vertolken zonder iemand voor het hoofd te stoten. Geen wonder dat Willem-Alexander en zijn familie dag in dag uit de klok rond geregisseerd worden.

Met als gevolg dat, na discussies over dure paleisverbouwingen, paleisdeuren op een kier gaan voor bezoekers. Na kritiek op zijn afwezigheid rond het vluchtelingenvraagstuk, wordt er een foto van de koning op bezoek bij het Centraal Orgaan opvang Asielzoekers vrijgegeven. Foto's van een bezoek van het koninklijk gezin aan de paus, dat bij orthodoxe protestanten minder goed zou kunnen vallen, worden niet door de Rijksvoorlichtingsdienst, maar door het Vaticaan gepubliceerd. Het zijn maar een paar voorbeelden. Ze illustreren hoe er professioneel gewaakt wordt over het imago van Willem-Alexander en daarmee over de monarchie.

Republiek

Als de populariteit van de koning of het vertrouwen in de monarchie wegsmelt, dan hoeven monarchievoorstanders niet meteen de stormbal te hijsen. Een schielijk afscheid van de monarchie is grondwettelijk onmogelijk. Zoiets kost jaren.

Volgens Ipsos spinnen voorstanders van een republiek (al jaren cirkelend rond de 15 procent) bovendien nauwelijks garen bij een groeiende afwijzing van de monarchie. De politiek is in zaken rond het koningshuis altijd behoedzaam. Vanuit de oppositiebanken klinkt nog wel eens kritiek, maar die houdt op het regeringspluche veelal niet lang stand.

Dat is het échte geheim van paleis Noordeinde.